Εικόνα Εξωφύλλου: Sagrada Familia, Dome, Barcelona

Το Biomorphic Design, ή αλλιώς Βιομορφικός Σχεδιασμός, είναι μια σχεδιαστική προσέγγιση που αντλεί έμπνευση από τη μορφολογία, τις δομές και τις διαδικασίες των έμβιων οργανισμών. Δεν πρόκειται απλώς για αισθητική μίμηση της φύσης, αλλά για έναν τρόπο να ενσωματώνεται η ίδια η λογική της φύσης στη δομή, τη λειτουργία και τη συνολική εμπειρία του σχεδιασμένου αντικειμένου ή χώρου. Από την αρχιτεκτονική και το product design μέχρι το graphic design και τις ψηφιακές διεπαφές, ο βιομορφισμός βρίσκει εφαρμογές που ξεπερνούν την επιφάνεια και αγγίζουν τις βαθύτερες ποιότητες της βιωμένης εμπειρίας.

Sculpture to be Lost in the Forest, 1932, cast c.1953–8, Jean Arp 

Οι ρίζες του βιομορφικού σχεδιασμού δεν είναι σύγχρονες. Η αρχιτεκτονική της φύσης υπήρξε πάντα σημείο αναφοράς για τον άνθρωπο. Ήδη από την αρχαιότητα, ναοί και κατασκευές δανείζονταν μορφές από φυτά και ζώα, είτε για λόγους συμβολισμού είτε ως τεχνική επίλυσης προβλημάτων στατικής και κατασκευής. Όμως η έννοια του βιομορφισμού, ως θεωρητικού και σχεδιαστικού ρεύματος, εδραιώνεται κυρίως τον 20ό αιώνα, με παραδείγματα όπως οι οργανικές φόρμες του Antoni Gaudí, τα «ζωντανά» κτίρια του Frank Lloyd Wright και αργότερα τα πειραματικά έργα των Ελλήνων και διεθνών μεταμοντέρνων αρχιτεκτόνων που αντλούν έμπνευση από τη βιολογία, την ανατομία και τα φυσικά φαινόμενα.

Σε επίπεδο θεωρίας, ο βιομορφικός σχεδιασμός ενσωματώνει αρχές από τη βιομιμητική (biomimicry), τη γενετική μορφογένεση, αλλά και την ψυχολογία της αντίληψης. Ο στόχος δεν είναι μόνο η οπτική συγγένεια με τη φύση, αλλά και η συναισθηματική και λειτουργική συνάφεια. Ένα αντικείμενο που «αναπνέει», ένας χώρος που ανταποκρίνεται οργανικά στις ανάγκες των χρηστών του, μια επιφάνεια που ρέει χωρίς απότομες γωνίες -όλα αυτά παραπέμπουν σε μια σχεδιαστική σκέψη που επιδιώκει να σβήσει τα όρια ανάμεσα στο φυσικό και το τεχνητό.

Studio Fuksas, Terminal 3 Shenzhen Bao'an Airport

Στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, παραδείγματα όπως το Terminal 3 του αεροδρομίου Shenzhen Bao'an, σχεδιασμένο από το ιταλικό αρχιτεκτονικό γραφείο Studio Fuksas, αποτυπώνουν με σαφήνεια τη βιομορφική λογική. Ρευστές καμπύλες, απουσία ορθογωνιότητας και ένα εσωτερικό που μοιάζει με τον σκελετό θαλάσσιου οργανισμού, συνθέτουν έναν χώρο που μοιάζει περισσότερο με οργανισμό παρά με κτίριο. Η εμπειρία μετατρέπεται σε περιήγηση μέσα σε μια ζωντανή δομή που αναπνέει, κινείται οπτικά και συνομιλεί με το φως.

 Norman Foster, Beijing Capital International Airport

Παρόμοια λογική συναντάμε και στο Farnsworth House του Ludwig Mies van der Rohe, ή στο Beijing Capital International Airport του Norman Foster, όπου η οργανική ροή του χώρου αποτυπώνει τη σύνδεση του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Αυτές οι προσεγγίσεις εκφράζουν την ανάγκη για σύγχρονο σχεδιασμό που «εξελίσσεται» με την περιβάλλουσα φύση, φέρνοντας μαζί την αρχιτεκτονική και τη βιολογία.

Η τεχνολογία είναι ο σύμμαχος αλλά και το όριο του βιομορφικού σχεδιασμού. Τα ψηφιακά εργαλεία μοντελοποίησης, οι αλγοριθμικές δομές και η παραμετρική σχεδίαση επιτρέπουν πλέον τη δημιουργία φορμών που θα ήταν αδύνατες με τα μέσα του παρελθόντος. Η 3D εκτύπωση, τα προηγμένα σύνθετα υλικά και οι υπολογιστικές μέθοδοι που μιμούνται βιολογικά συστήματα (όπως τα γενετικά αλγόριθμα), ανοίγουν νέους δρόμους για τον σχεδιασμό που προσαρμόζεται, εξελίσσεται και «ζει».

Ron Arad chair | Source: MOMa 

Ο βιομορφικός σχεδιασμός δεν περιορίζεται απλά στη μορφή, αλλά διευρύνει την έννοια του χώρου και της αλληλεπίδρασης με αυτόν. Ο τρόπος που τα φυσικά μοτίβα και οι μορφές ενσωματώνονται στον σχεδιασμό επηρεάζει άμεσα τη λειτουργικότητα του περιβάλλοντος. Η ροή του χώρου, η προσαρμογή του στις ανάγκες του χρήστη και η ενσωμάτωση φυσικών στοιχείων δημιουργούν έναν χώρο που λειτουργεί οργανικά. Ο σχεδιασμός γίνεται μια μορφή επικοινωνίας: ένας διάλογος μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος, βασισμένος στη μνήμη του σώματος και στη φυσική μας τάση για επαφή με το φυσικό.

Στο πεδίο του σχεδιασμού επίπλου, το biomorphic design εκφράζεται με αντικείμενα που δεν ακολουθούν αυστηρές γεωμετρικές γραμμές ή συμβατικά σχήματα, αλλά υιοθετούν καμπύλες, κυρτές επιφάνειες και δυναμικές μορφές που μιμούνται τη φύση. Έπιπλα που μοιάζουν να «αναπνέουν» ή να εξελίσσονται, αντί να είναι στατικά και αυστηρά, προσφέρουν μια νέα σχέση με τον χρήστη. Οι μορφές εμπνέονται από οργανικά στοιχεία, όπως τα λουλούδια, τα φυτά, ακόμα και τα σώματα των ζώων. Το αποτέλεσμα είναι δημιουργία αντικειμένων που αποπνέουν μια αίσθηση φυσικότητας και συνδεσιμότητας με το περιβάλλον.

Joris Laarman, Bone Chair, 2006 | Source: MoMA

Ειδικότερα, το έργο του Νορβηγού σχεδιαστή Joris Laarman με την Bone Chair, ή η σειρά επίπλων του Ron Arad, είναι κλασικά παραδείγματα όπου τα έπιπλα αποκτούν βιομορφική φόρμα είτε μέσω ψηφιακών τεχνικών είτε μέσω 3D printing. Η Bone Chair, για παράδειγμα, ενσωματώνει οργανικές γραμμές που παραπέμπουν στη δομή του ανθρώπινου σκελετού, επιτυγχάνοντας μια σύνδεση μεταξύ σώματος και αντικειμένου. Η εμπειρία της χρήσης τέτοιων επίπλων δεν περιορίζεται στη λειτουργία -γίνεται μία προέκταση του ίδιου του σώματος, μια συνομιλία με κάτι που μοιάζει οικείο και φυσικό.

Καθώς η σχεδιαστική κουλτούρα στρέφεται προς πιο «ζωντανές» μορφές, το biomorphic design δεν αποτελεί απλώς τάση, αλλά ανάγκη. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία γίνεται όλο και πιο αφηρημένη, το φυσικό γίνεται ζητούμενο. Το βιομορφικό δεν είναι αντίθεση του τεχνητού· είναι ο επαναπροσδιορισμός του. Ένας τρόπος να θυμηθούμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι κάτι έξω από τη φύση, αλλά μέρος της. Και ίσως αυτός να είναι ο πιο ριζοσπαστικός σχεδιαστικός στόχος σήμερα.