Σπουδαστής: Θεόφιλος Παπαγεωργίου
Επιβλέπων: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος
Ερευνητική Εργασία - Διάλεξη
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Σεπτέμβριος 2022

Μέσα από την αναζήτηση για θέμα στο πλαίσιο της διάλεξης, άρχισα να μελετώ τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Kenzo Tange. Πιστεύω ότι ο Kenzo Tange (4 Σεπτεμβρίου 1913 – 22 Μαρτίου 2005) είναι ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, καθώς κατέχει σημαντική θέση στον τομέα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, όχι μόνο στην Ιαπωνία, αλλά και παγκοσμίως. Η Ιαπωνία μάλιστα χώρισε την ιστορία της αρχιτεκτονικής της σε δύο μέρη: πριν και μετά τον Tange. Η αρχιτεκτονική του δράση διήρκεσε για 60 χρόνια και το 1987 τιμήθηκε με το βραβείο αρχιτεκτονικής Pritzker. Χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του είναι ο συνδυασμός παραδοσιακής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής με στοιχεία καθαρά μοντέρνα. Ο Tange ήταν ένας από τους εμπνευστές του κινήματος του μεταβολισμού, ωστόσο ο ίδιος δεν δήλωνε ποτέ μεταβολιστής. Στην παρούσα ερευνητική εργασία αναλύονται πέντε πολεοδομικά έργα του από το 1950 έως το 1970. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη περίοδο του έργου του ως την πιο παραγωγική του. Τα έργα αναλύονται με χρονολογική σειρά και είναι τόσο θεωρητικά όσο και υλοποιημένα. Μέσα από τη μελέτη των συγκεκριμένων προτάσεων, επιδιώκεται να κατανοηθεί η άποψη του Tange για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και η μέθοδος σχεδιασμού του, και να εντοπιστούν στοιχεία της φιλοσοφίας του, καθώς ο ίδιος χρησιμοποιούσε την αρχιτεκτονική για τη δημιουργία συμβόλων σε διαφορετικές κλίμακες.

Αντικείμενο έρευνας αποτέλεσε η ανάλυση και η ερμηνεία του πολεοδομικού έργου του αρχιτέκτονα. Η έρευνα εστιάζει κυρίως στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες ενός έργου με πρωτοποριακές συνθετικές αρχές, που εντοπίζονται σε πέντε εμβληματικές προτάσεις του. Μέσα από την έρευνα και την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε, αρχικά εξετάστηκαν τα στοιχεία που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής ταυτότητας του έργου του και το κατέστησαν παγκόσμια γνωστό. Αφορμή αποτέλεσε η χρήση της αρχιτεκτονικής με σκοπό τη δημιουργία συμβόλων σε πολεοδομική κλίμακα, εκφράζοντας πάντα μια βαθιά συγγένεια με την παραδοσιακή ιαπωνική αρχιτεκτονική. Η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε στο στάδιο της ανάλυσης είναι μέσα από βιβλιογραφικές πηγές, περιοδικά, δημοσιεύσεις του ίδιου του αρχιτέκτονα, οπτικο-ακουστικό υλικό, συνεντεύξεις, καθώς και σχέδια για την κατανόηση και την ερμηνεία του έργου. Τα σχέδια αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την αποκωδικοποίηση της αντιληπτικής οργάνωσης του χώρου. Ως μελέτες περίπτωσης, εξετάζονται οι πέντε σημαντικότερες πολεοδομικές προτάσεις του: το Μνημείο για τη Μείζονα Σφαίρα Συν ευημερίας της  Ανατολικής Ασίας (1942), το Μνημείο Ειρήνης της Χιροσίμα (1951), το Tokyo Bay Plan (1960), το σχέδιο ανοικοδόμησης των Σκοπίων (1965) και το πολεοδομικό σχέδιο για την OSAKA EXPO (1970).    

Η μέθοδος Tange

Το πολεοδομικό έργο του Ιάπωνα αρχιτέκτονα Kenzo Tange σηματοδοτεί μια νέα στροφή στην ανάπτυξη της σύγχρονης διεθνούς αρχιτεκτονικής, ενώ ταυτόχρονα μέσω αυτού υποδηλώνεται η κορύφωση της ιαπωνικής ανάπτυξης και η τελική χειραφέτηση της χώρας. Το μεγαλύτερο επίτευγμα του Tange συνίσταται στο γεγονός ότι ως αρχιτέκτονας ανέπτυξε μια νέα πολεοδομική αντίληψη με ισχυρή καλλιτεχνική έμπνευση, επινοώντας το δικό του, μοναδικό λεξιλόγιο. Ο συμβολισμός, οι μεγάλες κλίμακες, καθώς και ο ρόλος της κυκλοφορίας και των τεχνολογιών ως πολεοδομικών εργαλείων, είναι τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί ο Tange για να δημιουργήσει τις αστικές ουτοπίες του. Ο ουτοπισμός του Tange προέρχεται από την πίστη του στην πρόοδο της τεχνολογίας και τον ρόλο της στην ανάπτυξη της κοινωνίας γενικότερα. Oι δραματικές κοινωνικο-πολιτιστικές αλλαγές στη μεταπολεμική Ιαπωνία τόνωσαν τις τεχνο-ουτοπικές ιδέες του αρχιτέκτονα, ωθώντας τον προς μια συστηματική φουτουριστική προσέγγιση στον αστικό σχεδιασμό. Ο ίδιος πίστευε ότι ‘’η τεχνολογία θα άλλαζε θεμελιωδώς την αστική ζωή και θα επηρέαζε αναπόφευκτα και τη μορφή των πόλεων.’’ Ως άτομο που είχε δει την καταστροφή των ατομικών βομβαρδισμών και είχε εμπλακεί στην ανοικοδόμηση κατεστραμμένων πόλεων, αμφέβαλλε για την υγεία μιας κοινωνίας που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία.

‘’Καθώς αφήνουμε το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και προχωράμε στο δεύτερο μισό, έχω την αίσθηση ότι βιώνουμε ζωτικές αλλαγές στις πολιτισμικές μορφές, στην κοινωνική δομή και στο ανθρώπινο περιβάλλον. Δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά πιστεύω ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά. Η σημερινή μεγάλη αλλαγή προκύπτει από την ανάπτυξη της ατομικής και ηλεκτρονικής ενέργειας. Η κατεύθυνση της αλλαγής δεν πρέπει να είναι προς την άναρχη επέκταση της ενέργειας, αλλά προς τον έλεγχο και τον σχεδιασμό της ανάπτυξής της. Η ανθρωπότητα επιδίδεται στη δεύτερη προσπάθεια να αποκτήσει υπεροχή έναντι των επιστημονικών τεχνικών.’’

Η σύγχρονη πόλη είχε γίνει ένας τόπος μεγάλων αντιθέσεων: ανθρώπινη κλίμακα και υπεράνθρωπη κλίμακα, σταθερότητα και κινητικότητα, μονιμότητα και παροδικότητα, προσωπική ταυτότητα και καθολικότητα. Όλα αυτά τα στοιχεία ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης μεταξύ τεχνολογίας και ανθρωπότητας. Έπρεπε να εισαχθεί ένα τρίτο μέρος για να γεφυρωθεί το χάσμα προκειμένου να δημιουργηθεί τάξη στη σύγχρονη πόλη, και κατά την άποψη του Tange μόνο η ανθρώπινη εφευρετικότητα θα μπορούσε να επιτύχει αυτόν τον στόχο. ‘’Καθώς η επιστήμη γίνεται κοινωνική πραγματικότητα, η ανθρωπότητα θα είναι αναμφίβολα εκείνη που θα αποφασίσει εάν οι νέες ανακαλύψεις είναι ωφέλιμες ή επιβλαβείς για τον άνθρωπο και αν πρέπει να γίνουν αποδεκτές ή να απορριφθούν’’.

Συγκεκριμένα ο Tange τόνισε τον ρόλο των αρχιτεκτόνων, επειδή ήταν ‘’οι μόνοι άνθρωποι που μπορούν να μεσολαβήσουν μεταξύ τεχνολογίας και ανθρωπότητας’’. Για τον ίδιο, ο μόνος τρόπος να ξεπεραστεί η πιθανή καταστροφική δύναμη της σύγχρονης τεχνολογίας, ήταν να γίνει ο κύριός της καθιερώνοντας μια νέα τάξη για την πόλη.

Δύο βασικές έννοιες είναι αυτές που διαμορφώνουν τη μέθοδο Tange για τον πολεοδομικό σχεδιασμό: οι ισχυρές δομές και ο συμβολισμός. Και οι δύο έννοιες προέκυψαν από την κατανόηση της σύγχρονης τεχνολογίας από τον ίδιο, επηρεάζοντας σημαντικά τις προσεγγίσεις του.

Για τον Tange ο πολεοδομικός σχεδιασμός ‘’οφείλει να εκφράζει την κοινωνική δομή των πόλεων’’, και ως αποτέλεσμα οι συνθέσεις του εμφανίζονται πάντα δυναμικές, βαδίζοντας από το παρελθόν προς το μέλλον. Ο ίδιος οραματίζεται τις σύγχρονες πόλεις ως νευρικά συστήματα που τροφοδοτούνται συνεχώς από την ανθρώπινη δραστηριότητα, ανανεώνονται και μεταμορφώνονται. Αυτή η μεταφορά στον πολεοδομικό σχεδιασμό πήρε μορφή στο έργο του Tange μέσω των κυκλοφοριακών συστημάτων. Τα κυκλοφοριακά συστήματα οργανώνουν τον αστικό ιστό, καθώς, κατά Tange, η κινητικότητα είναι ο παράγοντας που δίνει ζωή στην πόλη.

Εκτός από την εσωτερική δομή της πόλης, ο Tange επέκτεινε την εξερεύνηση της αστικής μορφής και του αστικού χώρου στο μεταφυσικό τους νόημα και ενδιαφέρθηκε για τον συμβολισμό στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Υποστήριξε ότι ‘’οι αστικοί χώροι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πεδία επικοινωνίας για τους ανθρώπους…ο συμβολισμός είναι σημαντικός στον αστικό σχεδιασμό, επειδή χρησιμεύει στην εξισορρόπηση της τεχνολογίας και της ανθρωπότητας.’’ Υποστήριξε επίσης ότι χρειάζεται μια συμβολική προσέγγιση στον πολεοδομικό σχεδιασμό, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανθρώπινη αξία στον αστικό χώρο. Μέσα από μεταφορές παραδοσιακών αστικών στοιχείων, ο Tange ήλπιζε να εγκαθιδρύσει μια νέα τάξη πραγμάτων για τις πόλεις που βρίσκονταν σε κρίση. ‘’Το να δίνεις συμβολικό νόημα στην ίδια τη δομή, είναι χρήσιμο για την επεξεργασία τού σχεδιασμού και την κατανόησή της από τους ανθρώπους’’.

Ο Tange είναι συνεπής στο όραμά του για την πολεοδομία, εξερευνά και εξελίσσει τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας του, από την αρχή του έργου του ως νεαρού αρχιτέκτονα μέχρι και τα ώριμα έργα που τον έκαναν διάσημο. Σε μια κρίσιμη περίοδο για την ανθρωπότητα και τις πόλεις, ο ίδιος αποδεικνύει πως είναι ικανός να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε αστική κρίση, λύνοντας τα πρακτικά ζητήματα του πολεοδομικού σχεδιασμού, ενώ ταυτόχρονα επιχειρεί να κάνει πραγματικότητα το όραμά του για την οικουμενούπολη του μέλλοντος. Αξιοποιώντας τα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής, ο Tange δημιουργεί τα δικά του μοναδικά σύμβολα για την ανθρωπότητα σε πολεοδομική κλίμακα.

Δείτε ολόκληρη την εργασία εδώ.