Σπουδαστής: Ξενοφών Ξανθόπουλος
Επιβλέπων: Λεωνίδας Κουτσουμπός
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ιούλιος 2024

Η αρχιτεκτονική πηγάζει από την καθημερινή ζωή. Ο χώρος μπορεί να ορισθεί ως το πεδίο μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η ανθρώπινη δραστηριότητα, καθημερινές δράσεις που μπορεί να περάσουν απαρατήρητες από το βλέμμα των αρχιτεκτόνων. Η σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής και των χρηστών της αποτυπώνεται στο αυτονόητο, το προφανές, της καθημερινότητας.

Ένας νεαρός καλλιτέχνης, που διδάσκει αρχιτεκτονική στις αρχές του 20ού αιώνα, περιφέρεται στους δρόμους του Τόκυο, για να καταγράψει ακριβώς αυτό. Με αφορμή τις απότομες αλλαγές στην Ιαπωνική κοινωνία, ο Wajirō Kon “απεικονίζει τη νέα σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του αστικού χώρου, βασισμένη στην κοινωνική αλλαγή και την ανθρώπινη ψυχολογία". Η έρευνα του καθημερινού συνοψίζεται σε ένα βιβλίο, το Modernologio, το οποίο θα επηρεάσει και θα εμπνεύσει τους μελλοντικούς αρχιτέκτονες της Ιαπωνίας και του εξωτερικού, που θα δημιουργήσουν μια σειρά καταγραφών.

Στα τέλη του ίδιου αιώνα, το αρχιτεκτονικό γραφείο Atelier Bow-Wow ερευνά ατέλειες του αστικού ιστού, προϊόντα της καθημερινής ζωής που εξυπηρετούν διάφορες κοινωνικές ανάγκες. Καταγράφουν και ερευνούν την καθημερινότητα της Ιαπωνικής πόλης, του Τόκυο, δημοσιεύοντας τα ευρήματα των ερευνών τους σε μια σειρά από βιβλία, όπως το Post-Bubble City, το Behaviorology και το Made in Tokyo. Παράλληλα, μαθαίνουν από τις παρατηρήσεις τους, σχεδιάζοντας χώρους που ενθαρρύνουν ή αποθαρρύνουν συμπεριφορές, οι οποίες πηγάζουν από τη μελέτη της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η παρούσα ερευνητική εργασία θέτει ως βασική επιδίωξη την ανίχνευση των σχέσεων των δύο αυτών ιστοριών, αναδεικνύοντας τη σημασία που έχει η μελέτη της καθημερινής ζωής και των χώρων καθημερινής διαβίωσης, και το πώς η παρατήρηση αυτών των εκφάνσεων μπορεί να αποτελέσει αφορμή, επηρεάζοντας άμεσα τον σχεδιασμό.

Οι Bow-Wow δεν αντιγράφουν ό,τι έκανε ο Kon. Παρ’ όλα αυτά, πράττουν όπως αυτός. Μελετούν την καθημερινότητα της πόλης, κρατώντας παρόμοια στάση. Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν πως συμμερίζονται την ίδια άποψη ως προς την αξία του σημαντικού και του ασήμαντου, παρόλο που διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο αναπαράστασής της. 

Η έρευνα στοιχείων, δημιουργημένων από τα τυχαία γεγονότα εξέλιξης και μεταμόρφωσης της πόλης, μας υπενθυμίζει τον ατελείωτο πλούτο της καθημερινότητας. Οι ερευνητές μελετούν τον τρόπο με τον οποίο το πρόσωπο της πόλης αλλάζει. Η αιτία, όμως, δεν βασίζεται σε σκόπιμες πράξεις αλλά σε ασήμαντες, καθημερινές δράσεις των ανθρώπων. Η αξία της καλής αρχιτεκτονικής είναι αδιαμφησβήτητη και πρέπει να μαθαίνουμε από αυτή. Αλλά, σύμφωνα με τους Bow-Wow, η πόλη αποτελείται κυρίως από “τυχαίες στρώσεις διαφορετικών κτηρίων, τα οποία ανταποκρίνονται σε πολλαπλές κοινωνικές ανάγκες”, και λιγότερο από την επώνυμη αρχιτεκτονική. Επομένως, η αξία της μη-καλής αρχιτεκτονικής κρύβει εξίσου σημαντικά στοιχεία, προς όφελος του αρχιτέκτονα. 

Οι πρακτικές των παραπάνω αρχιτεκτόνων εγείρουν ερωτήματα. Τι επιλέγεις να παρατηρήσεις και να καταγράψεις; Ο Kon απαντάει στο ερώτημα αυτό με τη Μοντερνολογία, αλλά σταματάει εκεί. Δίνει έμφαση στη σχέση της αρχιτεκτονικής με τη συμπεριφορά των χρηστών της, παρ’ όλα αυτά η ματιά του δεν διατυπώνεται σχεδιαστικά με πρόταση για  κάποιο νέο κτήριο.

Η απουσία υλοποιημένου αρχιτεκτονικού έργου αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ του Kon και των Bow-Wow. Για τον Tsukamoto και τη Kaijima, τα ευρήματα των ερευνών τους αξιοποιούνται για τη διαμόρφωση ενός αρχιτεκτονικού λεξιλογίου, το οποίο επεξηγεί και ενοποιεί όλα τους τα έργα. Χωρίς να μιμούνται το ύφος, αποδέχονται την ουσία της ματιάς του, επιχειρώντας ταυτόχρονα να μεταγράψουν τον τρόπο αυτό σκέψης σε απτές σχεδιαστικές πρακτικές, και επιβεβαιώνοντας πως οι Kaijima και Tsukamoto είναι πνευματικοί “απόγονοι” του Wajirō Kon.