Ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, το 2017, αποφάσισε τον επανασχεδιασμό της κεντρικής πλατείας της Βουλιαγμένης, γνωστής ως πλατείας Νυμφών. Με μέριμνα του Δημάρχου κου Γ. Κωνσταντέλλου, και μετά από πολλαπλές δημόσιες διαβουλεύσεις με την τοπική κοινωνία, αφομοιώθηκαν οι παρατηρήσεις της, καθορίστηκε ο στόχος της παρέμβασης και οργανώθηκε η διεκπεραίωση των διαδικασιών, ώστε το έργο να υλοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν. Η μελέτη, αφού τροποποιήθηκε πολλές φορές σε συνεργασία με τη Δημοτική Αρχή, εγκρίθηκε ομόφωνα το 2018 από το Δημοτικό Συμβούλιο. Η κατασκευή της ολοκληρώθηκε τον Μάιο 2021 και διήρκεσε 6 μήνες.

Η πλατεία Νυμφών, με πάνω από 4 δεκαετίες ζωής, έμοιαζε να μην ανταποκρίνεται επαρκώς πια στις σύγχρονες απαιτήσεις του δημόσιου χώρου και την εξέλιξη της περιοχής. Παρά την άμεση γειτνίασή της με την εμπορική ζώνη περιμετρικά, δε λειτουργούσε ως ζωτικός χώρος στάσης, εκτόνωσης και εν γένει έκφρασης της λειτουργίας της δημόσιας ζωής, παραμένοντας απλώς ένα πέρασμα. Η πλατεία δεν αποτελούσε η ίδια ως δημόσιος χώρος ουσιαστικό προορισμό για τους κατοίκους και επισκέπτες της, και ο δημόσιος χαρακτήρας της έχανε έδαφος απέναντι στην εμπορική δραστηριότητα. Μελετήθηκε με στόχο να απαντήσει λειτουργικά και αισθητικά στις χρόνιες παθογένειές της, που την καθιστούσαν έναν δημόσιο χώρο άνευ διάδρασης με τη δημόσια λειτουργία.

Ο δημόσιος χώρος εξ ορισμού οφείλει να απευθύνεται σε όλους, καταρρίπτοντας διαχωρισμούς και προκαταλήψεις. Να λειτουργεί ως παράγωγο κοινωνικών σχέσεων με ισχυρό δημόσιο χαρακτήρα. Αυτή ήταν η μεγάλη πρόκληση σχεδιάζοντας την πλατεία Νυμφών. Να δημιουργηθεί μια εκσυγχρονισμένη ελκυστική πλατεία, με απολύτως ενδυναμωμένο τον δημόσιο και ταυτόχρονα τον "πράσινο" χαρακτήρα της. Ένα ζωντανό σημείο αναφοράς για όλη τη Βουλιαγμένη, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Η πλατεία Νυμφών χωρικά δεν είναι το παράδειγμα της πλατείας που ορίζεται από το κτισμένο περιβάλλον περιμετρικά της, αλλά στον αντίποδα πρόκειται για έναν περισσότερο αυτοαναφορικό δημόσιο χώρο, με μόνη ίσως ενδιαφέρουσα οπτική φυγή αυτή προς τη θάλασσα.

Η αρχιτεκτονική μελέτη βασίστηκε σε δυο βασικούς άξονες σχεδιασμού, την ανάδειξη των υφιστάμενων δέντρων και την αρμονική ροή των κινήσεων, αναπτυγμένη σε όλο τον ζωτικό χώρο της πλατείας.

Τα πολλά και ποικιλόμορφα υφιστάμενα δέντρα, που είναι και το κυρίαρχο στοιχείο της πλατείας, λειτούργησαν ως σημεία αναφοράς και χάραξης μαζί με τα νέα που προστέθηκαν. Ως εκ τούτου, κατηγοριοποιώντας τα βάση μεγέθους, σκιάς και θέσης, αναπτύχθηκαν ετερογενείς ποιοτικά καθιστικές ζώνες, προσφέροντας κατάλληλες συνθήκες επαφής με τα δέντρα, σκιάσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και διαφορετικές θεάσεις της θάλασσας αλλά και της ίδιας της πλατείας.

Ταυτόχρονα, εξασφαλίστηκαν οι κατάλληλες χαράξεις για την υποδοχή των πεζών από κάθε πλευρά της πλατείας και την κίνησή τους σε όλη της την έκταση, ενώ, παράλληλα, με τις κατάλληλες αναπτύξεις ζωνών φύτευσης, δημιουργούνται φυσικά εμπόδια πιθανής μελλοντικής ανάπτυξης εμπορικών δραστηριοτήτων των γειτονικών καταστημάτων. Ο κεντρικός διαμπερής άξονας Βορρά-Νότου που συνδέει τις εμπορικές ζώνες των περιμετρικών οδών, και η μεγάλη κλίμακα που εισάγει τον πεζό στην πλατεία, ανατολικά από την αποκλεισμένη έως πρότινος οδό Ιάσωνος. Οι βασικοί αυτοί άξονες κίνησης υλοποιούνται με χυτό βοτσαλωτό δάπεδο και αποτελούν νοητές συνέχειες των περιμετρικών πεζοδρομίων, για να οδηγούν τον χρήστη εντός της πλατείας. Συμπληρωματικά, διαμορφώνονται ηπιότερες διαδρομές και ζώνες στάσης με εφαρμογή σταθεροποιημένου χώματος ανάμεσα από τις ζώνες πρασίνου, ώστε να ενδυναμώνεται η επαφή με το φυσικό περιβάλλον. 

Η δημιουργία πολλαπλών ξύλινων καθιστικών ζωνών εντός του ζωτικού χώρου της πλατείας, επιθυμεί να προσφέρει διαφορετικές ποιότητες χώρου που θα μεταφράζονται σε ιδιαίτερες στιγμές για τους χρήστες της, δημιουργώντας μνήμες και ως εκ τούτου οικειοποίηση του δημόσιου χώρου. Γύρω και κάτω από τα δέντρα βρίσκονται κυκλικά ελαφριά καθιστικά που αναδεικνύουν τον σχηματισμό τους, ενώ στους άξονες κίνησης τοποθετούνται γραμμικά καθιστικά. Με τις κατάλληλες σχεδιαστικές χειρονομίες εκμετάλλευσης της φυσικής κλίσης τους εδάφους, δημιουργούνται καθιστικά σημεία με ιδιαίτερες θεάσεις, ειδικά προς τη θάλασσα.

Χρωματικά, το βοτσαλωτό δάπεδο επιλέχθηκε σε αποχρώσεις του κόκκινου, ως αναφορά στην κόκκινη πέτρα που έβγαζε παλαιότερα το λατομείο της Βάρης και έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις σε κτίσματα της περιοχής, αλλά και ως αναφορά στο φυσικό χώμα, αποδίδοντας μια πιο φυσική εικόνα.

Φυτοτεχνικά, το σύνολο των δέντρων διατηρείται και καλλωπίζεται, ενώ νέα δέντρα (αειθαλή και φυλλοβόλα) φυτεύονται σε δενδροστοιχίες ή μεμονωμένα στον χώρο, για να ενισχύσουν τις συνθήκες σκιασμού και δροσισμού της πλατείας. Η νέα φύτευση που συμπληρώνει τα υφιστάμενα δέντρα και τις χαράξεις, είναι εγκλιματισμένη στο Αττικό τοπίο και σε απόλυτο συνδυασμό με τα υφιστάμενα. Δημιουργείται «υπο-όροφος» από χαμηλής και μεσαίας ανάπτυξης θάμνους, αρωματικά φυτά της μεσογειακής χλωρίδας, αγρωστώδη και πόες, τα οποία φυτεύονται με τρόπο που να περιβάλλουν τα νέα κυκλικά καθιστικά και τα μεμονωμένα δένδρα και να ενισχύουν τις εισόδους της πλατείας και τους διαδρόμους κίνησης. Δημιουργούν χαμηλές κυρίως πυκνώσεις με χρωματικές εναλλαγές, διατηρώντας απρόσκοπτες τις οπτικές φυγές εντός της πλατείας. Το φυτικό υλικό έχει επιλεγεί για να είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στις τοπικές συνθήκες, ώστε να μη διαταραχθούν τα τοπικά οικοσυστήματα, αλλά να εξασφαλιστεί η ταχεία, υγιής και εύρωστη ανάπτυξή τους, χωρίς να απαιτείται η εκτεταμένη χρήση πόρων, μέσων και τεχνικών που επιβαρύνουν το περιβάλλον. Ιδιαίτερη μέριμνα έχει ληφθεί και σχετικά με τη διαχείριση του νερού άρδευσης, μέσω αυτοματισμών και εφαρμογής σύγχρονου συστήματος τηλε-ελέγχου και τηλεχειρισμού των δικτύων.

Ο αρχιτεκτονικός φωτισμός έχει κρίσιμο ρόλο στην ανάδειξη του χώρου, την προσέλκυση του κοινού και την εξασφάλιση μιας ιδιαίτερης εμπειρίας στον χρήστη. Η ειδική μελέτη φωτισμού θα ενισχύει τις διαφορετικές ποιότητες χώρων που προκύπτουν από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Προσφέρει έναν έμμεσο φωτισμό ανάδειξης των κεντρικών δέντρων, μέσα και από την ενσωμάτωση φωτιστικών σε όλα τα καθιστικά, την ήπια ανάδειξη των διαδρομών βάση της κατηγοριοποίησής τους σε κύριες και δευτερεύουσες, όπως και των σημείων στάσης, συγκέντρωσης, ανάπαυλας και παιχνιδιού. Ο φωτισμός τεχνικά ακολουθεί προδιαγραφές εξοικονόμησης ενέργειας, αντιθαμβωτικών μέσων και εφαρμογής αυτοματισμών σύγχρονων τεχνολογιών.

Στη λογική ανάδειξης της Πλατείας Νυμφών σαν χώρου που αποδίδεται πρωτίστως στον πεζό, όλοι οι δρόμοι περιμετρικά της νέας διαμόρφωσης (εκτός της κεντρικής οδού Ιάσωνος) αντιμετωπίζονται σαν δρόμοι χαμηλής όχλησης, διαστρώνονται με κυβόλιθους και έρχονται σε μια οριακή ισοσταθμία με τους χώρους κίνησης των πεζών. Η γενική φιλοσοφία είναι η κατά το δυνατό μεγιστοποίηση του ωφέλιμου χώρου της πλατείας, και η μετατροπή της από έναν χώρο αυστηρά οριοθετημένο από δρόμους, σε έναν διευρυμένο δημόσιο χώρο. Ταυτόχρονα, αποκλείεται η στάθμευση περιμετρικά στο μέτωπο της πλατείας διευρύνοντας τα όριά της, ενώ ανασχεδιάζονται οι παλιοί δημοτικοί χώροι στάθμευσης δίπλα σε αυτή, με κοινή αισθητική προσέγγιση. Απώτερος στόχος του κυκλοφοριακού σχεδιασμού είναι η οδός Αγ. Παντελεήμονος να λειτουργεί ως πεζόδρομος (ειδικά τη νύχτα) σε όλο της το μήκος, και η πλατεία να αποτελεί πλέον το σημείο εκτόνωσης της πυκνής ροής του κόσμου.

Η νέα πλατεία Νυμφών επιδιώκει μέσω του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού να αποκτήσει κεντρικό, ενεργό ρόλο στην καθημερινότητα των κατοίκων και επισκεπτών της περιοχής. Να λειτουργήσει ως ένα υπόδειγμα δημόσιου χώρου, που μέσω της ποιότητάς του, της αρμονικής λειτουργίας του και της ορθής συντήρησής του, θα ενισχύσει τον σεβασμό και την εκτίμησή του από τους ίδιους τους χρήστες του. Να είναι η θετική απόδειξη ότι ο δημόσιος χώρος διαμορφώνει συμπεριφορές.

Φορέας Υλοποίησης: Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης - Δημαρχία Γρ. Κωνσταντέλλου
Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: Athens Creative - Αλέξανδρος Αυλωνίτης, Αγγελική Αναγνωστοπούλου | athenscreative.gr
Συνεργάτες Αρχιτέκτονες: Γιώργος Τζαβάρας, Τατιάνα Βασιλειάδου, Μελίνα Μπόνα
Αρχιτεκτονική Επίβλεψη: Αλέξανδρος Αυλωνίτης, Γιώργος Τζαβάρας
Η/Μ Μελέτη: Στέλιος Βενιέρης & Συνεργάτες
Αρχιτεκτονικός Φωτισμός: Αθανάσιος Ντανίλωφ | a-danilof.com
Κυκλοφοριακή Μελέτη: ΝΑΜΑ | namanet.gr
Φυτοτεχνική Μελέτη: Ανέττα Ρούσσου, Πέτρος Φεβράνογλου
Κατασκευή: ARIO | www.ario.gr
Γενική Επίβλεψη και Διαχείριση Κατασκευής: Δημήτρης Πρωτονοτάριος | www.ario.gr
Συντονισμός & Σύμβουλος Έργου: Athens Creative - Δημήτρης Αναγνωστόπουλος
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αυλωνίτης, Γιώργης Γερόλυμπος | www.yerolymbos.com 

In 2017 the municipality of Vari-Voula-Vouliagmeni decided to redesign the central square of Vouliagmeni known as Nimfon square. Under the care of its mayor Mr. G. Konstantellos, following numerous public consultations with the local community, its annotations where acculturated, the intentions where documented and the bureaucratic process was organized in order to achieve a strict and brief timeline. The final design proposal was a result of two diverse proposals numerous revisions until one of them was finally approved from the city council and the residents’ committee in 2018.

The existing square was over 4 decades old and seemed not to meet sufficiently anymore the contemporary needs of the public space and the evolution of the region known as Athenian Riviera. Nimfon square was not functioning as a living space for rest, outlet and expression of the functions of public living, although it abuts with the private commercial zone. On the contrary the square was functioning simply as passage and it was not conceived as a place to visit. Its public hypostasis was losing ground to the private commercial activity.

The new Nimfon square design challenge was to generate answers to its chronic pathogenies though functional and aesthetical design methodologies.

The public space, by definition, owes to be addressed to everyone, vitiating segregations and preconceptions. Owes to act as a spinoff of social relations with solid public awareness.  This was the main challenge of the architectural design. To generate a contemporary public space with focus to its strengthen public and environmental profile. A vivid point of reference for the whole region that places the user -no matter age- at the focal point.

Nimfon square is not the type of square that is defined by its surrounding built environment. It is more like a self-referential public space defined by its big terrain inclination having only one interesting perspective to the sea through the existing trees. The proper exploitation of the inclination was a key design challenge.

The architectural design was based on two design strategies, the emergence of the existing trees and the provision for an extended users’ workflow all over the living space of the square.

The diversity and multitude of the existing trees functioned as dominant starting points of the design enriched with the new ones. All together were assorted in groups based on their size, shadow and position in order to generate proper heterogeneous spatial qualities of resting zones offering at the same time interaction with the trees, shadow exploitation during the day and diverse views of the sea and the square itself.

In parallel, entrance points from every side of the square and free strolling all over were assured through diverse paths. The main path that crosses through the square, links the two close by commercial zones and the amphitheatrical stairs create an alternative entrance from the East that was blocked before.

The main movement axis that cross through the square are made with a reddish pebbled floor same as the surrounding pavements in order to unify the pedestrian flow and lead it in the square. Complimentary, toned down paths and resting zones are generated in natural stabilized earth floors placed in between the green zones in order to empower the contact with nature.

The plethora of the wooded sitting zones by exploiting the natural inclination of the ground aims to create diverse spatial qualities that will offer its users the experience of intimate moments that turn to deep memories. The consistent filling of intimacy is the way to turn public space into a neat personal space for all. The sitting zones are categorized in two kinds, the round ones that are developed around trees and the linear ones that are found on the main corridors.

Color wise, the main pebble floor is carried out in a reddish hue as a reference to the red stone that was extracted from the local quarry of Vari and was used a lot to build the old houses of the area, as well as a reference to the natural color of the soil.

As concerning the handling of the greenery, all of the trees are preserved and taken care of while new trees are being planted to empower the shading and cooling conditions of the square. All new plantings are acclimated to the Attica landscape and aligned to the existing ones of the square. Bushes and aromatic plants are planted in a way to surround the sitting benches and highlight selected trees and axis.

The architectural lighting is also crucial in the emergence of the square’s spatial qualities and the ensurance of a delight experience for the user. The lighting design creates an indirect illumination of the significant trees and all the resting zones while developing a mild emergence of the diverse paths.

The square is conceived as a space dedicated to the pedestrians. Therefore, all streets around are turned to traffic calmed zones at the same level with the square and are carried out in paving stones. In order to maximize the usable space of the square, parking on its boarders is banned and the old public parking lots are redesigned aesthetically as part of the square.                                                

The new square aims to gain an active, central role in the daily life of the residents and the visitors of the neighborhood. To act as a paradigm of public space that gains the respect and appreciation of it users by its spatial qualities, the right maintenance and the harmonic function of the place. To be the living proof that the public space carves social behaviors.

Implementing Entity: Municipality of Vari-Voula-Vouliagmeni
Architectural Design: Athens Creative – Alexandros Avlonitis, Aggeliki Anagnostopoulou | athenscreative.gr
Design Team: Alexandros Avlonitis, Giorgos Tzavaras, Tatiana Vasiliadou, Melina Bona
Architectural Supervision: Alexandros Avlonitis, Giorgos Tzavaras
Mechanical Engineer: Stelios Venieris & Associates
Lighting Design: Athanassios Danilof | a-danilof.com
Construction: ARIO | www.ario.gr
Construction Supervision & Management: Dimitris Protonotarios | www.ario.gr
Greenery Design: Anetta Roussou, Petros Fevranoglou
Traffic Study: NAMA Consulting Engineers and Planners SA | namanet.gr
Project Coordination & Consultancy: Athens Creative - Dimitris Anagnostopoulos
Photographs: Alexandros Avlonitis, Yiorgis Yerolymbos | www.yerolymbos.com