3ο Βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών "Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας"

Ο σύνθετος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών "Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας" προκηρύχθηκε τον Φεβρουάριο 2019 από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και την Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε., με θέμα την έκφραση ιδεών για την ανάπλαση του ιστορικού τριγώνου της Αθήνας, την περιοχή δηλαδή που περικλείεται από τις οδούς Σταδίου, Πειραιώς και Ερμού. Ο διαγωνισμός εκπονήθηκε σε δύο κλίμακες -πολεοδομίας και αστικού σχεδιασμού-, και προϋπέθετε τη συνεργασία αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων, συγκοινωνιολόγων και γεωπόνων. Η κρίση των προτάσεων δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο 2019.

Η πρόταση, που απέσπασε το 3ο Βραβείο, παρουσιάζει μια γενική στρατηγική αναδιαμόρφωσης του χαρακτήρα και της λειτουργίας του ιστορικού αθηναϊκού τριγώνου, που στοχεύει στη βιώσιμη οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική εξέλιξή του. Κύριος στόχος της μελέτης ήταν ο σχεδιασμός υλοποιήσιμων, ουσιαστικών και όχι εξωραϊστικών λύσεων, με χαμηλό κόστος και ταυτόχρονα το μέγιστο δυνατό θετικό αντίκτυπο. Κεντρικοί πυλώνες της στρατηγικής πρότασης είναι η προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας, η επανακατοίκηση του κέντρου, η επανάχρηση του κτιριακού αποθέματος και η περιβαλλοντική αναβάθμιση. Ζητούμενο του διαγωνισμού ήταν επίσης ο σχεδιασμός τριών ενοτήτων του ιστορικού κέντρου, ανάμεσα σε εννέα συνολικά δοθείσες περιοχές. Κριτήρια επιλογής των τριών περιοχών στη βραβευθείσα πρόταση αποτέλεσαν η κρισιμότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν και η κάλυψη των διαφορετικών τύπων προβλημάτων, με στόχο τη σύνθεση εργαλείων και μεθόδων για την αντιμετώπιση αντίστοιχων προβλημάτων και σε άλλες περιοχές του κέντρου. Οι περιοχές μελέτης που επιλέχθηκαν περιλαμβάνουν την ευρύτερη περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου και του Εθνικού Θεάτρου, την Πλατεία Βαρβακείου με την Αγορά και την έκταση του Κεραμεικού. 

Εικόνα 1 Σχέδιο στρατηγικού σχεδιασμού

Εικόνα 2 Διάγραμμα κυκλοφοριακών ρυθμίσεων

1. Βιώσιμη κινητικότητα
Η προώθηση συνδυασμένων μορφών βιώσιμης μετακίνησης αποτελεί κεντρικό άξονα της πρότασης. Η προτεραιότητα δίνεται στον πεζό, το ποδήλατο και τα μέσα δημόσιας συγκοινωνίας. Η σημερινή ιεραρχία κυκλοφορίας αντιστρέφεται, αφήνοντας στην τελευταία θέση το αυτοκίνητο. Για τον περιορισμό των διερχομένων και σταθμευμένων Ι.Χ. εντός του ιστορικού τριγώνου, προτείνεται η εφαρμογή "Ζώνης Χαμηλών Ρύπων και Περιορισμένης Κυκλοφορίας Οχημάτων", όπως αυτή οριοθετείται στην Εικόνα 3, με στόχο τη μείωση των ρύπων και την απελευθέρωση δημόσιου χώρου. Εντός της ζώνης επιτρέπεται η διέλευση και στάθμευση Ι.Χ. μόνο με ειδική άδεια, μόνιμη, προσωρινή ή ημερήσια. Η μόνιμη δωρεάν άδεια χορηγείται σε μόνιμους κατοίκους, επαγγελματίες που εδρεύουν εντός της περιοχής μελέτης, ταξί, οχήματα δημόσιας συγκοινωνίας, κοινής ωφέλειας και έκτακτης ανάγκης, και οχήματα εξυπηρέτησης AMEA.

Εικόνα 3 Ζώνη Χαμηλών Ρύπων και Περιορισμένης Κυκλοφορίας Οχημάτων

Το υφιστάμενο δίκτυο πεζοδρόμων επεκτείνεται, με ταυτόχρονο καθορισμό οδών ήπιας κυκλοφορίας. Ενδεικτικά προτείνεται η πεζοδρόμηση της Οδού Ερμού από την Αιόλου έως την Αθηνάς, και της Οδού Αιόλου από την Ερμού ως τη Μητροπόλεως. Επιπλέον, προτείνεται η ανάπλαση της Οδού Ερμού από την Αθηνάς έως το Θησείο, προκειμένου να διέλθει επί της οδού ο μητροπολιτικός ποδηλατόδρομος και να προβλεφθούν υποδομές για υπαίθρια αγορά. Για την εφαρμογή της "Ζώνης Χαμηλών Ρύπων και Περιορισμένης Κυκλοφορίας Οχημάτων", είναι απαραίτητη η διαπλάτυνση των πεζοδρομίων και η ανάπλαση των οδών Σοφοκλέους, Ευριπίδου, Σωκράτους, Μενάνδρου, Γερανίου και Αναξαγόρα. Μεταξύ άλλων προτείνεται η πεζοδρόμηση της Οδού Περικλέους/Καραγιώργη Σερβίας και η μετατροπή τής Οδού Κολοκοτρώνη σε δρόμο ήπιας κυκλοφορίας. Περαιτέρω πεζοδρομήσεις προτείνονται κι εντός της περιοχής του Ψυρρή. 

Εικόνα 4 Πεζόδρομοι και οδοί ήπιας κυκλοφορίας

Στην πρόταση ενσωματώνεται η εγκεκριμένη χάραξη του βόρειου τμήματος του Μητροπολιτικού Ποδηλατοδρόμου από την Τεχνόπολη έως την Κηφισιά, διαμέσου των Οδών Ερμού, Αθηνάς και 3ης Σεπτεμβρίου. Προτείνονται ποδηλατόδρομοι και επί των οδών Πειραιώς και Πανεπιστημίου, όπως και ακτινωτές συνδέσεις προς τις γειτονικές περιοχές, στη βάση τού προτεινόμενου μητροπολιτικού δικτύου ποδηλατόδρομων της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ. Προτείνεται επίσης η υλοποίηση δικτύου σταθμών κοινόχρηστων ποδηλάτων επί του προτεινόμενου δικτύου ποδηλάτου, τόσο εντός του ιστορικού τριγώνου όσο και στις γειτονικές περιοχές, που θα λειτουργούν ως ενιαίο δίκτυο σε συνδυασμό με το δίκτυο Μ.Μ.Μ και τους χώρους στάθμευσης. 

Εικόνα 5 Πεζόδρομοι και οδοί ήπιας κυκλοφορίας

Σχετικά με το δίκτυο μέσων δημόσιας συγκοινωνίας, λαμβάνεται ως δεδομένη η κατασκευή της Γραμμής 4 του Μετρό Άλσος Βεΐκου-Γουδί. Προτείνεται η επέκταση της υφιστάμενης γραμμής τραμ -που τώρα σταματάει στον Ν. Κόσμο- έως το Σύνταγμα, διαμέσου της Λ. Συγγρού. Επιπλέον, προτείνονται 3 νέες γραμμές δωρεάν δημοτικού e-minibus, που διευκολύνουν τις ενδομετακινήσεις εντός του ιστορικού τριγώνου, αλλά και τη σύνδεσή του με τις γειτονικές περιοχές. Η 24ωρη λειτουργία μετρό και γραμμών 1 και 2 δημοτικού e-minibus, σε συνδυασμό με τις υφιστάμενες 24ωρες γραμμές ΟΑΣΑ, καλύπτουν την ανάγκη για νυχτερινή διατροπική μετακίνηση.

Εικόνα 6 Προτεινόμενες γραμμές ΟΑΣΑ και δημόσιου e-minibus

Εικόνα 7 Προσβασιμότητα από μέσα σταθερής τροχιάς - Υφιστάμενη κατάσταση

Εικόνα 8 Προσβασιμότητα από μέσα σταθερής τροχιάς και δημοτικό e-minibus - Πρόταση

2. Ανάλυση δομής αστικού ιστού και συρραφή αστικών ασυνεχειών
Με σκοπό την τόνωση της περπατησιμότητας, επιχειρείται η συρραφή των ασυνεχειών του αστικού ιστού. Για τον σκοπό αυτό εφαρμόστηκε η μέθοδος του space syntax -μιας θεωρίας και ενός συνόλου τεχνικών ανάλυσης χωρικών δομών, που βασίζεται στην αρχή ότι η γεωμετρία του αστικού ιστού γεννά μεγαλύτερες πιθανότητες διέλευσης και "φυσικής κίνησης" σε συγκεκριμένα τμήματά του. Συστηματική έρευνα τα τελευταία 30 χρόνια, έχει δείξει ότι τμήματα του αστικού ιστού με μεγαλύτερα ποσοστά "φυσικής κίνησης" χαρακτηρίζονται από οικονομική τόνωση και υψηλό αίσθημα ασφάλειας. Αντίθετα, περιοχές με χαμηλή "φυσική κίνηση" σχετίζονται με οικονομική υποβάθμιση, μεγάλο αριθμό κενών επιχειρήσεων και υψηλή παραβατικότητα. Η Εικόνα 9 απεικονίζει την πιθανότητα "φυσικής κίνησης" στα διαφορετικά τμήματα του υφιστάμενου δικτύου, σε χρωματική κλίμακα από κόκκινο μέχρι μπλε (το κόκκινο απεικονίζει τα υψηλότερα επίπεδα κίνησης και το μπλε τα χαμηλότερα). Στην Εικόνα 10 απεικονίζεται η πιθανότητα "φυσικής κίνησης" σύμφωνα με την πρόταση. Ενδεικτικά, παρουσιάζονται τα παρακάτω συμπεράσματα:

1. Ομόνοια: Η δυνατότητα διαμπερούς κίνησης πεζών στον άξονα βορρά-νότου, με τη δημιουργία διαβάσεων πεζών και την αφαίρεση των κάθετων σε αυτόν εμποδίων, αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση της φυσικής κίνησης επί της πλατείας και επί των οδών Αθηνάς και 3ης Σεπτεμβρίου.
2. Οδός Αριστοφάνους: Ο ανασχεδιασμός της Πλ. Ψυρρή, με αφαίρεση των οπτικών και φυσικών εμποδίων από το κέντρο της, αναμένεται να τονώσει την κίνηση στις οδούς Αριστοφάνους και Μενάνδρου.
3. Ερμού - Κεραμεικός: Ο ανασχεδιασμός της Πλ. Αγ. Ασωμάτων τονώνει το υποχρησιμοποιούμενο τμήμα της Ερμού, από το Θησείο έως τον Κεραμεικό. Η διαδρομή ενισχύεται περαιτέρω με την προτεινόμενη πεζογέφυρα που συνδέει τις οδούς Μελιδόνη και Απ. Παύλου.
4. Πάρκο στη γωνία Πειραιώς & Ιεράς Οδού: Η καθαίρεση του αμαξοστασίου και ο σχεδιασμός χαράξεων που συνδέουν το πάρκο με την Κορεατική Αγορά και τη βόρεια είσοδο της Τεχνόπολης, δύνανται να τονώσουν τη χρήση του πάρκου άνωθεν του parking.
5. Κορεατική Αγορά: Οι νέες χαράξεις του πάρκου της Κορεατικής Αγοράς φέρνουν την κίνηση των πεζών στον πυρήνα του πάρκου.

Εικόνα 9 Πιθανότητα φυσικής κίνησης - Υφιστάμενη κατάσταση

Εικόνα 10 Πιθανότητα φυσικής κίνησης - Πρόταση

3. Επανακατοίκηση και επανάχρηση κτιριακού αποθέματος
Σύμφωνα με καταγραφές, το ποσοστό των κενών γραφείων στην ευρύτερη περιοχή της Ομόνοιας ξεπερνά το 30%, ενώ το ποσοστό των κενών κατοικιών ανέρχεται σε περίπου 25%. Επιπλέον, άνω του 60% των κτιρίων είναι κατασκευασμένα πριν από το 1960 και αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα ενεργειακής υποβάθμισης και στατικότητας. Σοβαρές αγκυλώσεις δημιουργούνται και λόγω των υψηλών επιπέδων συνιδιοκτησίας. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, προτείνεται μια σειρά στρατηγικών.

3.1 Στέγαση επιχειρήσεων σε δημόσια ακίνητα
Προτείνεται η στέγαση επιχειρήσεων σε δημόσια ακίνητα που βρίσκονται σε αχρησία, σύμφωνα με τρία μοντέλα διαχείρισης: (1) διαχείριση επιχειρήσεων από το δημόσιο, και κατασκευή με ιδίους πόρους ή χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα, (2) συνεργασία με ανώνυμες εταιρείες του δημοσίου (π.χ. ΣΤΑΣΥ ή ΟΑΣΑ) που αυτή τη στιγμή χρηματοδοτούνται από το κράτος, ώστε αφενός να αυξήσουν τα έσοδά τους, αφετέρου να μην επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό (πρότυπο Hong Kong), και (3) παραχώρηση εκμετάλλευσης του ακινήτου από ιδιώτη, με συγκεκριμένες προδιαγραφές σχετικά με τον τύπο της επιχείρησης, τις κατασκευαστικές, στατικές και ενεργειακές προδιαγραφές του κτιρίου, τις όψεις κ.ά.

Εντοπίζονται δύο επιχειρηματικά μοντέλα που κρίνεται ότι ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς, ότι δύνανται να αναβαθμίσουν τη μικροπεριοχή στην οποία θα λειτουργήσουν και ότι είναι συμβατά με την αρχιτεκτονική αρκετών δημόσιων κτιρίων που βρίσκονται σε αχρησία. Το πρώτο αφορά την ίδρυση και λειτουργία φοιτητικών εστιών. Οι φοιτητές αντιμετωπίζουν σοβαρότατα θέματα έλλειψης κατοικίας λόγω των ανεξέλεγκτων βραχυχρόνιων τουριστικών μισθώσεων. Η ίδρυση φοιτητικών εστιών δε θα κάλυπτε μόνο τις ανάγκες των φοιτητών, αλλά θα συνέβαλλε θετικά στην αναζωογόνηση της περιοχής. Ενδεικτικά προτείνεται η ίδρυση και λειτουργία φοιτητικής εστίας στο πρώην Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης επί της Οδού Πειραιώς αρ. 40 και στο κενό δημόσιο κτίριο μεγάλης δυναμικότητας επί της Οδού Σταδίου αρ. 41.

Το δεύτερο επιχειρηματικό μοντέλο είναι οι διαμοιραζόμενοι χώροι γραφείων. Η πλειοψηφία των ανενεργών κτιρίων αποτελούνται από κενούς χώρους γραφείων εντός του ιστορικού τριγώνου, οι περισσότεροι εκ των οποίων αποτελούν "κυψέλες", δηλαδή μικρούς χώρους γραφείων με κοινόχρηστους χώρους υγιεινής ανά όροφο, χωρίς σύγχρονα δίκτυα. Για τη διαμόρφωση των προτεινόμενων διαμοιραζόμενων χώρων γραφείων απαιτείται η ανακατασκευή ολόκληρων κτιρίων ή ορόφων. Τα ανενεργά δημοσία κτίρια στα οποία προτείνεται η στέγαση διαμοιραζόμενων χώρων γραφείων, είναι τα κτίρια επί της Βουλής αρ. 6, το κτίριο επί της Αξαρλιάν αρ. 7 και επί της Πειραιώς αρ. 26. Το μοντέλο αυτό μπορεί να είναι ακόμη πιο αποδοτικό και να ενισχύσει την καινοτομία, εάν κάποιοι από τους νέους διαμοιραζόμενους χώρους γραφείων είναι θεματικοί, όπως προτείνεται για το πρώην κτίριο του ΤΣΜΕΔΕ επί της Κολοκοτρώνη αρ. 4, το κτίριο επί της Σταδίου αρ. 28 και τη Διπλάρειο Σχολή.

3.2 Στέγαση δημόσιων υποδομών σε δημόσια ακίνητα
Στην περιοχή παρουσιάζονται σημαντικές ελλείψεις υποδομών που εξυπηρετούν τους μόνιμους κατοίκους, όπως εκπαίδευσης και αθλητισμού, αλλά και υποδομές υποστήριξης ευάλωτων ομάδων. Τα αυτοτελή κτίρια που δόθηκαν στα δεδομένα του διαγωνισμού ως διαθέσιμα για αξιοποίηση, κρίνονται ακατάλληλα για τη στέγαση εκπαιδευτικών χώρων, λόγω της απουσίας χώρων υπαίθριας εκτόνωσης πέριξ τους. Παρόλα αυτά, προτείνεται η αλλαγή χρήσης του κτιρίου που σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών επί της Πλ. Κουμουνδούρου, ώστε να στεγαστεί νέο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο και Λύκειο, και η μεταφορά της Δημοτικής Πινακοθήκης Αθηνών στο κενό δημόσιο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο επί της Αιόλου αρ. 58 (Εικόνα 1). Προτείνεται, επίσης, η ανακατασκευή του κτιρίου επί της Οδού Μενάνδρου αρ. 27-29 για τη στέγαση κέντρου ένταξης προσφύγων και μεταναστών. Σε ακίνητα μερικής ιδιοκτησίας του δημοσίου είναι σημαντική η ίδρυση χώρων συνάντησης και υποστήριξης ηλικιωμένων σε επίπεδο συνοικίας ή γειτονιάς, αλλά και η ενίσχυση των τοπικών δομών δημόσιας υγείας. Τέλος, προτείνεται η απαλλοτρίωση αδόμητων ιδιωτικών οικοπέδων εντός της περιοχής του Ψυρρή, όπου παρουσιάζονται σημαντικά πυκνώματα μόνιμης κατοικίας, για την ανέγερση δημόσιου παιδικού σταθμού και νηπιαγωγείου.

3.3 Κίνητρα για την ανακατασκευή ιδιωτικών ακινήτων
Για την αναβάθμιση και επανάχρηση ιδιωτικών ακινήτων, προτείνεται η οριοθέτηση των παρακάτω ζωνών προτεραιότητας (εικόνα 11):

• Ζώνη Α' Προτεραιότητας: Προτείνεται η φορολογική ελάφρυνση των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός της περιοχής, αφαιρώντας από τα έξοδα της επιχείρησης το τριπλάσιο της αξίας του ενοικίου για διάστημα 5 ετών από την εγκατάστασή της.
• Ζώνες Β' Προτεραιότητας: Προτείνεται η φορολογική ελάφρυνση των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των περιοχών, αφαιρώντας από τα έξοδά τους το διπλάσιο της αξίας του ενοικίου για διάστημα 5 ετών από την εγκατάστασή τους.

Επιπλέον, προτείνεται η χρηματοδότηση ιδιοκτητών ακινήτων των Περιοχών Α' και Β' Προτεραιότητας, αλλά και του υπόλοιπου ιστορικού τριγώνου, από ευρωπαϊκά προγράμματα για την ανακατασκευή των ακινήτων τους, με συγκεκριμένες προδιαγραφές στατικής επάρκειας, ενεργειακής απόδοσης και διαμόρφωσης όψεων σε ποσοστό 40%. Για την αντιμετώπιση της πολυ-ιδιοκτησίας και την ενθάρρυνση της συνεργασίας περισσότερων ιδιοκτήτων του ιδίου ακινήτου, προτείνεται μεγαλύτερο ποσοστό επιδότησης (π.χ. 50%) για τη συνεργασία άνω των 2 ιδιοκτητών του ίδιου ακινήτου, και μέγιστη επιδότηση (π.χ. 60%) για συνεργασία όλων των ιδιοκτήτων.

Εικόνα 11 Ζώνες απόδοσης επενδυτικών κινήτρων

3.4 Έλεγχος αξιών ακινήτων

Κατά τα τελευταία έτη, το αθηναϊκό κέντρο έχει γνωρίσει οικονομική αναζωπύρωση λόγω της ανόδου του τουρισμού αλλά και των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Το μονολειτουργικό αυτό τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης κρίνεται ως μη ανθεκτικό σε μελλοντικές κρίσεις. Για την ενίσχυση της πολυλειτουργικότητας του κέντρου, είναι σημαντικό να επαναχρησιμοποιηθούν τα κτίρια γραφείων και να τονωθεί η μόνιμη κατοικία. Για τον σκοπό αυτό κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή περιορισμών στις βραχυχρόνιες τουριστικές μισθώσεις, όπως η υποχρεωτική ανάρτηση Αριθμού Μητρώου Ακινήτου για να αναρτηθεί ένα κατάλυμα σε πλατφόρμα, η απόδοση στοιχείων ενοικιαζόμενων καταλυμάτων κατευθείαν από την πλατφόρμα στις αρμόδιες αρχές (πρότυπο Βαρκελώνης), η απαγόρευση βραχυχρόνιας μίσθωσης άνω των δύο ακινήτων ανά αριθμό φορολογικού μητρώου και η επανεξέταση ζητημάτων ΦΠΑ και φορολογικού συντελεστή για τις επαγγελματικές μισθώσεις.

4.  Συμπληρωματικές παρεμβάσεις
Συμπληρωματικά, προτάθηκαν μια σειρά ειδικότερων παρεμβάσεων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω:

• Αντικατάσταση στοιχείων αστικής επίπλωσης με νέα, σχεδιασμένα με βάση την εργονομική χρήση τους με μια λιτή και συνεκτική γραμματική, που τα καθιστά μοναδικά για το κέντρο της πόλης της Αθήνας. Χρησιμοποιούνται οικολογικά και ανακυκλώσιμα υλικά υψηλής αντοχής και φιλικά προς τον χρήστη, όπως το τσιμέντο με προσμίξεις αδρανών και το μέταλλο (Εικόνα 12).
• Τόνωση μεγάλων σε μήκος στοών που αποτελούν τμήμα του δικτύου κίνησης πεζών με πινακίδες σήμανσης, καθώς δεν είναι πάντα ξεκάθαρη η όδευσή τους, και επαρκής φωτισμός. Προτείνεται επίσης ο σχεδιασμός νέων διαβάσεων πεζών στις εισόδους κεντρικών στοών, προκειμένου να ενισχυθεί η χρήση τους.
• Δημιουργία θεματικών στοών 24ωρης λειτουργίας στις Στοές Ορφανίδου & Αθηνών και στον άξονα των Στοών Παππού, Δημητρακοπούλου και του Τρίστρατου.
• Δημιουργία πάρκων «τσέπης» σε μικρά αστικά κενά με πρότυπες θεματικές παιδικές χαρές, skate parks, πολυλειτουργικούς χώρους παιχνιδιού για ενήλικες και υποδομές για συνάθροιση και συνάντηση ηλικιωμένων.
• Διεξαγωγή καλλιτεχνικών διαγωνισμών για τη διαχείριση τυφλών μεσοτοιχιών και φύτευση αναρριχώμενου πρασίνου.
• Σχεδιασμός νέων πεζοδρομίων στους υπό ανάπλαση δρόμους με μικρή υψομετρική διαφορά από το επίπεδο του δρόμου (4εκ.) και κεκλιμένη διαμόρφωση του κρασπέδου του πεζοδρομίου, ώστε να υπάρχει πλήρης προσβασιμότητα από ΑμΕΑ σε οποιοδήποτε σημείο του δρόμου.
• Σχεδιασμός υπερυψωμένων διαβάσεων στο επίπεδο του πεζοδρομίου, πλακοστρωμένων με υλικό που υποδεικνύει ότι ο χώρος αποδίδεται στον πεζό σε διασταυρώσεις που είναι επιθυμητή η απόδοση προτεραιότητας στους πεζούς.

Εικόνα 12 Αστικός εξοπλισμός

5. Περιβάλλον
Η περιβαλλοντική αναβάθμιση του κέντρου υποστηρίζεται από τους σημαντικούς περιορισμούς στη χρήση Ι.Χ., την παροχή κινήτρων για την ενεργειακή ανακατασκευή του κτιριακού αποθέματος, την επιλογή τοπικών οικολογικών υλικών δαπεδοστρώσεων, και την πρόταση δικτύου φυτεύσεων με σκοπό τη βελτίωση του μικροκλίματος και την αναζωογόνηση των αστικών οικοσυστημάτων. Η επιλογή των υλικών εδαφοκάλυψης έγινε με κριτήρια τη χαμηλή θερμοχωρητικότητα, την υδατοπερατότητα, το χαμηλό κόστος, τον μεγάλο χρόνο ζωής, την ευκολία στη συντήρηση και επισκευή, την τοπικότητα του υλικού, την ανακλαστικότητα και ολισθηρότητά του και τη σχέση του με το τοπίο και τις υφιστάμενες διαμορφώσεις. Προτιμήθηκαν υλικά φυσικά και ανακυκλώσιμα. Η επιλογή των φυτεύσεων έγινε με κριτήρια τη χαμηλή συντήρηση, την υψηλή ανθεκτικότητα και την καταλληλότητα για το κλίμα μας (εικόνες 13, 14).

Εικόνα 13 Δέντρα κατάλληλα για σημειακή φύτευση, πάρκα και δενδροστοιχίες

Εικόνα 14 Θαμνώδης βλάστηση και αναρριχητικά φυτά

6. Παράθυρα στο κέντρο
Οι σχεδιαστικές προτάσεις των τριών επιλεγμένων περιοχών συνδυάζουν την πολεοδομική ανάλυση μεγάλης κλίμακας, με μικρότερης κλίμακας τοπικές συνθετικές ιεραρχήσεις. Οι περιοχές που επιλέχθηκαν είναι ενδεικτικές, αφού ο ιστός της πόλης αποτελείται από πολυπλοκότητες που αλληλεπιδρούν διαρκώς, διαμορφώνοντας το αστικό περιβάλλον. Η περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου και του Εθνικού Θεάτρου, η Πλατεία Βαρβακείου και η ευρύτερη περιοχή του Κεραμεικού κρίθηκαν ως σημεία ύψιστης σημασίας για την Αθήνα, που αντανακλούν την ανάγκη για την ευρύτερη ανάπλαση της πόλης.

6.1 Αγ. Κωνσταντίνου – Εθνικό Θέατρο
Η ευρύτερη περιοχή του Αγ. Κωνσταντίνου και του Εθν. Θεάτρου εμφανίζουν έντονα φαινόμενα υποβάθμισης και παραβατικότητας. Η υποβάθμιση της περιοχής οφείλεται μεταξύ άλλων στον μεγάλο αριθμό κλειστών ισόγειων καταστημάτων και κενών κτιρίων, και στην εξαιρετικά χαμηλή ποιότητα δημοσίου χώρου. Παρόλα αυτά, η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από μοναδικές για το κέντρο της πόλης δυνατότητες, αποτελώντας την απόληξη μιας διαδρομής που ξεκινά από την Πλ. Μοναστηρακίου και ολοκληρώνεται στην Πλ. Βάθης, διαμέσου των οδών Μιαούλη, Αριστοφάνους και Μενάνδρου. Η διαδρομή αυτή διέρχεται από σημαντικά σημεία ενδιαφέροντος, όπως η Πλ. Ψυρρή, η Πλ. Θεάτρου, το κενό οικόπεδο στη συμβολή των Οδών Πειραιώς και Μενάνδρου, το Εθν. Θέατρο, κ.ά. (Εικόνα 15). Πρόκειται για τη μοναδική χάραξη μεγάλου μήκους που διαπερνά το δυτικό τμήμα του ιστορικού τριγώνου, ενώνοντας το ιστορικό κέντρο με τα Πατήσια. Η ραχοκοκαλιά αυτή ξεχωρίζει για τη δυνατότητα υψηλής "φυσικής κίνησης" πεζών και στην ανάλυση space syntax (Εικόνα 9).

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της διαδρομής αυτής αποτελούν οι εναλλαγές του ζωντανού χαρακτήρα της. Από την περιοχή αναψυχής του Ψυρρή περνάμε στην πολυπολιτισμική αγορά της Μενάνδρου, που παρά την υποβάθμισή της, αποτελεί τον δρόμο με την πιο έντονη οικονομική δραστηριότητα Πακιστανών και Μπαγκλαντεσιανών στο κέντρο της Αθήνας, με καταστήματα εστίασης και υπαίθρια παζάρια. Διασχίζοντας την Πειραιώς περνάμε στο cluster των μεταναστών από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η περιοχή χρησιμοποιείται ιδιαίτερα και τα Σαββατοκύριακα ως τόπος συνάντησης. Ακολουθεί ο πολιτιστικός πόλος του Εθν. Θεάτρου, του Πολιτιστικού Κέντρου του ΜΙΕΤ και του ιστορικού κινηματογράφου ΣΤΑΡ, αξιόλογο δείγμα του καλλιτεχνικού κινήματος της Αρτ Ντεκό, που παραμένει σήμερα κλειστό. Η διαδρομή συνεχίζεται προς την Πλ. Βάθης, το Πολυτεχνείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο ή προς τα Πατήσια διαμέσου των οδών Αχαρνών και Λιοσίων.

Για την αντιμετώπιση του μεγάλου πλήθους κενών κτιρίων, προτείνονται φορολογικά κίνητρα για την εγκατάσταση νέων χρηστών και την ανακατασκευή των κτιρίων, καθώς η ευρύτερη περιοχή ανήκει στη Ζώνη Α’ Προτεραιότητας (Εικόνα 11). Για την αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου προτείνεται ο επανασχεδιασμός των δρόμων και διαβάσεων πεζών της περιοχής. Επίσης, προτείνεται μια ενιαία αντιμετώπιση της φύτευσης, των υλικών και του αστικού εξοπλισμού, ώστε να δημιουργηθεί μια ενιαία αισθητική ταυτότητα (Εικόνα 16). Τέλος, προτείνεται η καλύτερη σύνδεση της περιοχής με τις γειτονικές περιοχές διαμέσου πυκνών στάσεων 24ωρων δημοτικών e-minibus, που διασχίζουν την περιοχή και επιτρέπουν την επιτήρησή της, καθώς και σταθμών κοινόχρηστων ποδηλάτων (Εικόνα 6). Επιπλέον, για να αναδειχθούν οι ιδιαίτερες δυνατότητες της περιοχής προτείνεται μια σειρά μικρών στρατηγικών προτάσεων καθ’ όλο το μήκος της παραπάνω διαδρομής, όπως παρουσιάζεται αναλυτικά στις Εικόνες 17 και 18.

Εικόνα 15. Ανάλυση χαρακτήρα άξονα Μοναστηράκι - Πλ. Ψυρρή - Αγ. Κων/νος - Πλ.Βάθης

Εικόνα 16. Αναδιαμόρφωση προφίλ δρόμων

Εικόνα 17 Τόνωση του άξονα Μοναστηράκι, Πλ. Ψυρρή, Πλ. Θεάτρου, Εθν. Θέατρο, Πλ. Βάθης

Εικόνα 18 Σημειακές παρεμβάσεις στην περιοχή Αγ. Κων/νου και Εθν. Θεάτρου

6.2 Γεράνι – Πλ. Θεάτρου – Αθηνάς
Η πρόταση εστιάζει στον ανασχεδιασμό της Πλατείας Βαρβακείου ως κεντροβαρικό σημείο του ιστορικού κέντρου των Αθηνών και ως μία από τις κύριες εισόδους προς την υποβαθμισμένη Πλ. Θεάτρου και την περιοχή του Γερανίου. Ως κύριο πρόβλημα αναγνωρίζεται ο χωρικός και οπτικός κατακερματισμός της πλατείας, λόγω του υπερυψωμένου δώματος του υπόγειου parking. Το "καπάκι" δημιουργεί απομονωμένους χώρους που συγκεντρώνουν φαινόμενα παραβατικότητας, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ένα συμπαγές μέτωπο προς την Πλ. Θεάτρου που αποτρέπει τη φυσική κίνηση προς αυτή, συντηρώντας την υποβάθμισή της (Εικόνα 19).

Κεντρική ιδέα της πρότασης αποτελεί η δημιουργία μιας ζωντανής πλατείας τροφίμων και φαγητού 24ωρης λειτουργίας, η οποία θα λειτουργήσει ως η κύρια πύλη προς το Γεράνι και τη λαϊκή πολυπολιτισμική αγορά της Οδού Μενάνδρου. Επί της πλατείας οργανώνεται η υφιστάμενη αγορά φρούτων και λαχανικών. Επιπλέον, προστίθενται πάγκοι παρασκευής και πώλησης street food και υπαίθριες διαμορφώσεις που εξυπηρετούν χρήσεις εστίασης. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη νυχτερινή χρήση της πλατείας -γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας στην ευρύτερη περιοχή.

Κρίνεται αναγκαία η κεντρική οπτική και φυσική σύνδεση της Βαρβακείου Αγοράς με την Πλ. Θεάτρου, προκειμένου να διοχετευτούν ροές πεζών από την Οδό Αθηνάς προς το Γεράνι. Προτείνεται η απομάκρυνση του υπερυψωμένου δώματος της πλατείας και η επαναφορά του εδάφους στη φυσική του κλίση (3%), η οποία εξασφαλίζει την απρόσκοπτη κίνηση ΑμΕΑ. Επιπλέον, προτείνεται η μετατόπιση της εισόδου του υπογείου κτιρίου parking στο βορειοδυτικό τμήμα της πλατείας, προκειμένου να απελευθερωθεί ο κεντρικός άξονάς της (εικόνες 20, 21).

Η αγορά τροφίμων οργανώνεται σε τέσσερα γραμμικά κτίρια, με φυτεμένα δώματα κατά μήκος των παρόδων Αρμοδίου και Αριστογείτονος. Η αγορά φρούτων και λαχανικών είναι στραμμένη προς τις δύο παρόδους. Οι πάγκοι παρασκευής και πώλησης street food είναι στραμμένοι προς το κέντρο της πλατείας και γειτνιάζουν άμεσα με χώρους στάσης, διαμορφωμένους με υπαίθρια καθιστικά και βρύσες που υποστηρίζουν τις διαδικασίες εστίασης (πόσιμο νερό, πλύσιμο χεριών κ.ο.κ.). Για την αποσυμφόρηση της περιοχής από οχήματα τροφοδοσίας και αποκομιδής απορριμμάτων, προτείνεται η ενοποίηση του υπόγειου parking με το υπόγειο που βρίσκεται κάτω από την αγορά. Επί της πλατείας τοποθετούνται υπόγειοι κάδοι σκουπιδιών, ανακύκλωσης και οργανικών υλών.

Εικόνα 19 Ανάλυση space syntax οπτικής προσβασιμότητας Πλ. Βαρβακείου με το υφιστάμενο "καπάκι", και σύμφωνα με την πρόταση, ανακτώντας τη φυσική κλίση του εδάφους 

Εικόνα 20 Διαμήκης τομή Πλ. Βαρβακείου - Ανάκτηση της φυσικής κλίσης του εδάφους

Εικόνα 21 Κάτοψη Πλ. Βαρβακείου

Εικόνα 22 Η Πλ. Βαρβακείου ως πύλη προς την Πλ. Θεάτρου και το Γεράνι

Εικόνα 23 Άποψη της Κεντρικής Αγοράς Αθηνών

6.3 Κεραμεικός - Τεχνόπολη
Η ενότητα Κεραμεικός – Τεχνόπολη – Ιερά Οδός φέρει ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική σημασία, ως μια από τις κύριες πύλες του ιστορικού κέντρου και ως ο μεγάλος περίπατος της Ε.Α.Χ.Α. Παρόλα αυτά, η περιοχή υπολειτουργεί και αδυνατεί να αποτελέσει μια ικανή άρθρωση μεταξύ των γειτονικών περιοχών και των πόλων έλξης που συγκεντρώνει. Στόχος της πρότασης αποτελεί η μετατροπή της περιοχής από χώρο διέλευσης σε πόλο έλξης, η ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής της αξίας και η δημιουργία μιας λειτουργικής άρθρωσης των γύρω περιοχών. Προτείνεται η δημιουργία νέων χαράξεων που υποστηρίζουν τις επιθυμητές ροές πεζών, ο ανασχεδιασμός και η τόνωση της προσβασιμότητας της περιοχής, η δημιουργία στρατηγικών συνδέσεων με τις γύρω περιοχές, η δημιουργία μιας πλατείας "πύλης" προς το ιστορικό κέντρο, η αναδιαμόρφωση των ορίων του αρχαιολογικού χώρου, η αναδιαμόρφωση του πάρκου άνωθεν του parking στη συμβολή των Οδών Πειραιώς και Ιεράς Οδού, και η παροχή υποδομών στους μόνιμους κατοίκους.

Προτείνεται επέκταση της χάραξης του άξονα της Ερμού προς τη διασταύρωση των Οδών Περσεφόνης και Πειραιώς, η οποία θα διοχετεύει την κίνηση των πεζών προς την περιοχή του Γκαζιού και το σταθμό μετρό Κεραμεικός. Η παραπάνω χάραξη οργανώνει την περιοχή σε δύο μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη ενότητα επί της Οδού Πειραιώς προτείνεται η απαλλοτρίωση και καθαίρεση του Αμαξοστασίου και του κέντρου διασκέδασης επί της Οδού Ερμού. Ο αρχαιολογικός χώρος επεκτείνεται και αποκαλύπτεται από το μέτωπο της Πειραιώς. Δημιουργείται μια πλατεία-βεράντα ως κύρια πύλη του "μεγάλου περιπάτου" πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, που επιτρέπει τη θέασή του και τη σύνδεση με τη βόρεια είσοδο της Τεχνόπολης και το πάρκο στη συμβολή των Οδών Πειραιώς και Ιεράς Οδού. Επί της Οδού Πειραιώς προτείνεται η φύτευση συστάδων κυπαρισσιών σε κάναβο, που σηματοδοτούν την "πύλη" του Κεραμεικού. Στη δεύτερη ενότητα διαμορφώνεται ένα πάρκο-πνεύμονας πρασίνου για τις περιοχές κατοικίας με καθιστικούς χώρους, αμφιθέατρο για υπαίθριες εκδηλώσεις, αθλητικές υποδομές και παιχνίδια. Στην τομή των κύριων ροών κίνησης, και σε άμεση γειτνίαση με την είσοδο του Αρχ. Μουσείου Κεραμεικού, δημιουργείται μια πλατεία εκτόνωσης του μουσείου, που περιλαμβάνει λειτουργία αναψυκτηρίου.

Για τη συρραφή της αστικής ασυνέχειας που δημιουργεί η σημερινή διαμόρφωση της Πλ. Αγ. Ασωμάτων και την τόνωση της περπατησιμότητας, προτείνεται ο ανασχεδιασμός της πλατείας. Επίσης εισάγονται δύο νέες εγκάρσιες συνδέσεις: (1) η πεζογέφυρα που συνδέει την Οδό Μελιδόνη με την Οδό Απ. Παύλου και (2) η σύνδεση της Οδού Σαλαμίνος με την Οδό Ερμού διαμέσου του Αρχ. Χώρου. Η σύνδεση αυτή αποτελεί το ξεκίνημα προτεινόμενου αρχαιολογικού περιπάτου προς την Ακαδ. Πλάτωνος, στα χνάρια του Δημόσιου Σήματος. Επιπλέον, τροποποιείται η χάραξη της υφιστάμενης γέφυρας Θεσσαλονίκης και εισάγεται ράμπα εξυπηρέτησης ΑμΕΑ και ποδηλάτων.

Ακολουθεί η αναδιαμόρφωση των ορίων του Αρχ. Χώρου. Τα κιγκλιδώματα αντικαθίστανται με γραμμικά καθιστικά και προβόλους που δημιουργούν χώρους θέασης. Στον τοίχο-όριο που σχηματίζουν οι γραμμές του τρένου, διαμορφώνεται μια ζώνη παιχνιδιού με τραπέζια σκάκι, ping pong και γήπεδα petanque. Στο πάρκο άνωθεν του parking στη συμβολή των Οδών Πειραιώς και Ιεράς Οδού, προτείνεται ο σχεδιασμός θεματικού πάρκου "ελαιώνα". Προτείνεται αντικατάσταση της φύτευσης με ελιές και αρωματικά φυτά, σε συμβολική αναφορά στον ιστορικό Ελαιώνα της Αθήνας.

Εικόνα 24 Διάγραμμα λειτουργιών και κινήσεων και διαγράμματα περπατησιμότητας (υφιστάμενη κατάσταση και πρόταση)

Εικόνα 25 Κάτοψη διαμόρφωσης ευρύτερης περιοχής Κεραμεικού

Εικόνα 26 Άποψη πλατείας-βεράντας και αναψυκτηρίου πάνω από Αρχαιολογικό Χώρο Κεραμεικού

Εικόνα 27 Διαχείριση ορίου Αρχαιολογικού Χώρου Κεραμεικού

Εικόνα 28 Άποψη λειτουργιών γειτονιάς στο νέο πάρκο Κεραμεικού

Ομάδα συμμετοχής
Αρχιτέκτονες: Βελαώρα Μαρία, Βλάχου Αθηνά, Γρανιτισώτη Νόρα, Κάππας Αλέξανδρος, Μαλλίρη Μαργαρίτα, Παπαγεωργίου Ελένη, Χολή Ερατώ
Πολεοδόμοι: Βλάχου Αθηνά, Κολοβού Ιωάννα
Συγκοινωνιολόγοι: Στεφανίδης Γιώργος, Χονδρογιάννη Δήμητρα
Γεωπόνος: Κατσογιάννη Σταυρούλα
Φοιτητές Αρχιτεκτονικής: Βλάχου Μυρτώ, Ζάχος Σπύρος