Ο ΑΞΟΝΑΣ, Η ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟ

Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας αποτελεί τη μία από τις 3 πλευρές του μεγάλου πολεοδομικού τριγώνου που ορίζει παραδοσιακά την κεντρικότητα της αθηναϊκής πόλης. Η εξάπλωση των σταθμών του μετρό -ένα νέο συνδετικό υπόγειο δίκτυο που εμφανίζεται στην οριζοντιογραφία του αστικού ιστού- θα διαμεσολαβήσει νέα επίκεντρα, αναδιατάσσοντας τις επίσημες κεντρικότητες. Η λεωφόρος Αλεξάνδρας ταυτίζεται με την ταχεία διέλευση και τους υψηλούς φόρτους, περισσότερο τέμνει παρά ενώνει τις περιοχές του φυσικού τοπίου με τις γειτονιές τους, καθώς δεν εξελίσσονται οργανικά δημόσιοι χώροι στην έκτασή της και χρήζει ανάπλασης σε όλο το μέτωπό της.

Η νησίδα που θα εκβάλει το μετρό, παρά τη μικρή της έκταση, αποτελεί ευκαιρία ανασύστασης της σημασίας του άξονα. Σε αυτή τη διαδικασία, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πρότυπο σχεδιασμού -μια μεθοδολογία του αστικού χώρου, που ακολουθεί περιβαλλοντικές, ενεργειακές και βιοκλιματικές αρχές, επιτρέπει την άρση των ορίων με ανοιχτούς ελεύθερους χώρους και ενισχύει την κοινωνικότητα των μικρότερων κέντρων και περιοχών, καθώς και την παρουσία αστικού πρασίνου, προσβλέποντας στη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα της πόλης.

Η ΙΔΙΟΣΥΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ

Τέτοιου είδους «νησίδες» αποτελούν ενδιάμεσους χώρους της πόλης, οι οποίοι, ως «παρόχθια συμπληρώματα», χώροι «εν υπνώσει», δεν έχουν ούτε ιστορικό πρόσημο, ούτε κάποια επίσημη χρήση ή ταυτότητα, μένουν στην αφάνεια. Ωστόσο, αυτές οι νησίδες συνεχίζουν να αποτελούν κτήμα της πόλης και, με τη έλευση του μετρό, καλούνται να γίνουν μικρά κέντρα, που θα συσσωρεύουν την κίνηση, την επαφή και τις καθημερινές δραστηριότητες. Η νέα τους ταυτότητα θα πρέπει να συνδυάζει τρεις πτυχές: το δημόσιο (δημόσια υπηρεσία του μετρό), κοινόχρηστο (κοινόχρηστος χώρος ως πάρκο - πλατεία) και κοινόκτητο που προκύπτει από την ιδιοχρησία της γειτονιάς.

Δύο είναι οι συνθήκες που οριοθετούν και επηρεάζουν την περιοχή διαμόρφωσης. Από τη μία, η βουερή ευθυτενής λεωφόρος, και από την άλλη, η παρακείμενη γειτονιά. Για αυτό και ο ρόλος της νησίδας είναι διττός· να συνδυάσει τον υπερτοπικό και τον τοπικό χαρακτήρα και να συγκεράσει τη μεγάλη κλίμακα της πόλης με τις κοντινότερες γειτνιάσεις. Η πρόταση στοχεύει, έτσι, τόσο στην ανάδειξη του σταθμού πάνω στον υπερτοπικό άξονα της Αλεξάνδρας, όσο και να ρυθμίσει τις ποιότητες του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου, επιτρέποντας να συνυπάρχουν οι συνέχειες του αστικού πρασίνου μαζί με τις δραστηριότητες της καθημερινότητας.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός της πρότασης είναι συνυφασμένος με τον περιβαλλοντικό. Προτείνονται η ανάπτυξη πράσινων δικτύων, η ενίσχυση των φυτεύσεων στην Λ. Αλεξάνδρας (συστηματική φύτευση ενδιάμεσης νησίδας και διπλή φύτευση στο μέτωπο των πλευρικών πεζοδρομίων), η χρήση ΜΜΜ και ποδηλάτου (με περιορισμό των λωρίδων αυτοκινήτου 3.00μ αντί 3.50μ. και με τη διαπλάτυνση λεωφορειολωρίδας για ένταξη ζώνης ποδηλατοδρόμου) και η σύνδεση περιοχών για την προαγωγή της κοινωνικής κινητικότητας. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η αναμόρφωση του άξονα της οδού Θερειανού με σκοπό τη σύνδεση της διαμόρφωσης με την πύλη του Πεδίου του Άρεως, με ενέργειες όπως η διαπλάτυνση και φύτευση του βόρειου πεζοδρομίου της αλλά και η διαμόρφωση κεντρικής νησίδας για φύτευση και οργανωμένη στάθμευση οχημάτων. Ακόμα, προτείνεται να διευκολυνθεί η προσπέλαση στη διαμόρφωση από και προς τον λόφο Φινοπούλου, του Στρέφη και της περιοχής του Γκύζη, με σχετική διαπλάτυνση των πεζοδρομίων και συστηματική γραμμική φύτευση.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - 4 ΧΩΡΙΚΑ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Ως χωρικά και αστικά εργαλεία της μικρής κλίμακας, χρησιμοποιούνται: 1. οι τρεις διαβαθμιζόμενες ζώνες, του «μητροπολιτικού»  πεζοδρομίου μεγάλης κυκλοφορίας, του πάρκου και του πεζόδρομου, 2. το στέγαστρο τριών τυπολογιών, ως εργαλείο σύνταξης κανόνα αστικής ομοιογένειας και οδηγός για τη μετάβαση από την υπερτοπική κλίμακα στην τοπική, 3. οι μικρότεροι τόποι συμπερίληψης, ανοιχτοί και προσβάσιμοι, που αναφέρονται σε όλες τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες και επιτρέπουν την πολυλειτουργικότητα (ανάπαυλα, άθληση, αναψυχή, παιχνίδι), και 4. ο αστικός εξοπλισμός και οι δημόσιες υποδομές.

ΤΟ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΣΤΕΓΑΣΤΡΟ

Πρωταγωνιστικό στοιχείο αλλά και μεθοδολογικό εργαλείο της πρότασης είναι το στέγαστρο, που σχηματοποιείται με μία οικονομία χειρισμών. Σε αστικό επίπεδο λειτουργεί ως αναγνωρίσιμο συμβάν, χωρίς να επιβάλλεται στην πόλη με ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία· υφαίνει τον ιστό, τον χρωματίζει, τον σκιάζει και πολλαπλασιάζει τη δυναμική του, σημαίνοντας ταυτόχρονα τις εισόδους στο μετρό, τις στάσεις των ΜΜΜ ή τους καθιστικούς χώρους.

Τοποθετείται είτε γραμμικά, είτε ανά ομάδες, με πολλαπλές δυνατότητες, σχηματίζοντας μικρότερους ή μεγαλύτερους τόπους αναφοράς. Η επανάληψη της μονάδας επιτρέπει την προσαρμογή στις κλίσεις τού υπό διαμόρφωση χώρου. Αποτελεί έναν συντακτικό κανόνα αστικής ομοιογένειας, καθώς γίνεται οδηγός, κανάλι σύνδεσης με κοντινότερα περιβάλλοντα (πάρκα – πλατείες, ροές κίνησης) ή και ένα αστικό εργαλείο σύνδεσης ευρύτερων περιοχών.

ΑΣΤΙΚΟΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Η πρόταση βασίζεται στον βιοκλιματικό σχεδιασμό της διαμόρφωσης, δίνοντας έμφαση στην οικονομία και αξιοποίηση των φυσικών πόρων -του αέρα, του νερού και του ήλιου-, την ανασύσταση φυσικού περιβάλλοντος, την αξιοποίηση προσανατολισμού για την επίτευξη φυσικού δροσισμού και σκιασμού.

Το στέγαστρο, με τη σκίαση και την επικάλυψή του, είτε με ηλιακό φωτοβολταϊκό πάνελ (solar umbrella), είτε με τη δυνατότητα εξάπλωσης αναρριχητικού φυτού, συμμετέχει πρωταγωνιστικά στον ενεργειακό και βιοκλιματικό σχεδιασμό του χώρου, ενισχύοντας την ποιότητα του μικροκλίματος της διαμόρφωσης.

ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ KAI ΦΥΤΕΥΣΗ

Η επιλογή υλικών που επιτρέπουν τις διαπνοές και την απορρόφηση υδάτων, η εντατική φύτευση ψηλών δέντρων τα οποία επιτρέπουν στον αέρα να διαπεράσει τα χαμηλότερα στρώματα του αστικού πάρκου, συμβάλλουν στον φυσικό δροσισμό και στην αποφυγή του φαινομένου της θερμικής νησίδας, ενώ συγχρόνως διατηρούν τη βιοποικιλότητα της πανίδας και της χλωρίδας.

Η αρχιτεκτονική του τοπίου και της φύτευσης ακολουθεί, εντείνει και πλουτίζει τη χωρική λογική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Στηρίζεται στις αρχές της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας της μεσογειακής βλάστησης. Πρόταγμα αποτελεί η οικονομία των πόρων, η ανθεκτικότητα των ειδών και η χαμηλή συντήρηση.

Συμπερασματικά, ο λειτουργικός εκσυγχρονισμός της πόλης με τους νέους σταθμούς μετρό μπορεί να γίνει και αφετηρία επαναπροσδιορισμού της. Ας σημειωθεί ότι:

- η πόλη αυτή, μαζί με την οικονομία μέσων, χρειάζεται φροντίδα. Εννοείται ότι είναι ένα ευρύτερο πολιτικό, θεσμικό και παιδευτικό θέμα η σχέση του κατοίκου με τον δημόσιο χώρο και κρίνεται κάθε φορά σημαντικό το θετικό πρόσημο συνάντησης και η έννοια που εγκαθιδρύεται για τις δομές στην πόλη και τα αστικά τοπία.

- η πόλη χρειάζεται και επανα-προσλαμβάνουσες ερεθισμάτων, και τα στέγαστρα στην επανάληψή τους διαγράφουν ένα αχνό αστικό γλυπτό πάνω στη γραμμικότητα του άξονα της Αλεξάνδρας. Εκτός του ότι οφείλουν να σημάνουν, να στεγάσουν και να εξοπλίσουν τον δημόσιο χώρο, μπορεί να συμμετάσχουν στην εναλλαγή του βιώματος μιας επιτελεστικής καθημερινότητας, να φωταγωγηθούν τις επίσημες μέρες, να φιλοξενήσουν μια έκθεση ή ένα αστικό συμβάν και να συνδεθούν με διακριτές μνήμες και νέα αστικά βιώματα.

Αρχιτεκτονική Μελέτη: Theoni Xanthi – XZA Architects 

Αρχιτέκτονες: Θεώνη Ξάνθη (lead architect), Μαργαρίτα Ζακυνθινού-Ξάνθη, Σπυρίδων Γιωτάκης, Νικολέττα Ζακυνθινού-Ξάνθη Γεώργιος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη, Εμμανουήλ Βέλλης

Αρχιτέκτων Τοπίου: Άννα-Μαρία Βισίλια

Μηχανικός Πολεοδόμος-Χωροτάκτης: Κωνσταντίνος Ζέκκος

Μηχανικός Συγκοινωνιολόγος: Παρασκευή Τριβυζά 

Πολιτικός Μηχανικός: Δανιήλ Σούσσης 

Ηλεκτρολόγος - Μηχανολόγος Μηχανικός: Νικόλαος Ξηρουδάκης

Μηχανικός Υδραυλικών Έργων: Βασιλική Αγραφιώτου

Περιβαλλοντολόγος: Θεοδώρα Μπαρτζή 

Γεωπόνος: Κώστας Ζηλεμένος