Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΗΣΗ

Η πλατεία Κολωνακίου στη διάρκεια της ζωής της έχει αναδιαμορφωθεί τουλάχιστον 6 φορές. Η κάθε αλλαγή της δεν ιστορεί μόνο την εξέλιξη και τις απαιτήσεις ή τις δυνατότητες της κάθε εποχής, αλλά και τον χαρακτήρα της περιοχής.

Η αναζήτηση των αρχών σχεδιασμού για την ανάπλαση και τη νέα ταυτότητα της πλατείας Κολωνακίου, γίνεται κάτω από δύο αλληλοσυμπληρούμενες οπτικές. Από τη μία της συγχρονικότητας, που αιτείται την ανανέωση του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου με ταυτόχρονη ανταπόκριση σε σημερινά κοινωνικά αιτήματα· βιωσιμότητας, περιβαλλοντικής αειφορίας, οικονομίας, προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, αστικής κινητικότητας και ισότιμης συμμετοχής στον χώρο της πόλης. Από την άλλη της διαχρονικότητας, ως συστατικό στοιχείο της ταυτότητας της πλατείας, που εκ των πραγμάτων φέρει. Η πλατεία Κολωνακίου αποτελεί έναν δημόσιο χώρο αναφοράς μιας περιοχής με υψηλή κινητικότητα αστικού βίου, με εξέχουσα αισθητική, πολιτιστική και λειτουργική σημασία, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται κομβικά σε ένα πλέγμα συνάντησης της ευρύτερης φυσικής και ιστορικής ανάπτυξης της αθηναϊκής πόλης και των δημόσιων χώρων της.

Το ζητούμενο του νέου σχεδιασμού αφορά, ταυτόχρονα με την εξυπηρέτηση του νέου σταθμού και τις αναμενόμενες διαμορφώσεις του περιβάλλοντα χώρου, την ανάδειξη της φυσιογνωμίας της πλατείας ως ενός αναπόσπαστου κομματιού της γενεαλογίας των αστικών αθηναϊκών πλατειών και πώς αυτό μπορεί να το διηγηθεί με σύγχρονους τρόπους, που συμπληρώνεται με την αναβάθμιση του αστικού κοινόχρηστου χώρου του σταθμού και του ευρύτερου περιβάλλοντος και τη δημιουργία ενός προσβάσιμου, φιλικού και ανοιχτού δημόσιου χώρου που υποδέχεται, όχι μόνο το πνεύμα της ζωής του Κολωνακίου (διαχρονικά ελεύθερο και κινητικό), αλλά και τις καθημερινές δραστηριότητες.

ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΚΑΙ ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ  - ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΧΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΣΥΝΕΧΕΙΕΣ

Η πλατεία βρίσκεται σε έναν κεντρικό και αντιληπτικό άξονα της ταυτότητας της πόλης, ανάμεσα στο ευρύτερο κέντρο και σε σημαντικές περιοχές πρασίνου, ο οποίος ουσιαστικά διαμορφώνεται από την πάλλουσα τοπογραφία της αθηναϊκής πόλης (ένωση Λυκαβηττού - Αρδηττού). Ταυτόχρονα, στην περιοχή της πλατείας παρατηρείται η στροφή των οικοδομικών χαράξεων, καθώς η ρυμοτομία παρακολουθεί την τοπογραφία του λόφου και επιτρέπει ακτινικές φυγές προς την πόλη.

Η ΙΔΕΑ

Εφαλτήριο και στέρεο έδαφος για τη μετάβαση από τα διαχρονικά χαρακτηριστικά του χώρου της πλατείας στον σημερινό σύγχρονο σχεδιασμό, αποτέλεσε η τοπογραφία και κατ’ επέκταση το φυσικό τοπίο, που άλλωστε αποτελεί και το προϋπάρχον έδαφος του πολιτισμικού και αστικού χώρου αυτής της πόλης. Οι παρειές του Λυκαβηττού κάνουν εμφανή την παρουσία τους με τις μεγάλες υψομετρίες, που εμφανίζονται παρά τις επιπεδοποιήσεις των χρόνων και των δρόμων.

Ο σχηματισμός της πλατείας στηρίχθηκε στον μεγάλο άξονα Λυκαβηττού – Ηρώδου Αττικού - Αρδηττού. Οι θεάσεις είναι ορατές μέσα από την πλατεία και λειτουργούν ως τρόπος προσανατολισμού και κατανόησης της μεγάλης κλίμακας της πόλης.

Ταυτόχρονα, οι διαγώνιες φυγές του κοντινού ιστού Α-Δ (Κανάρη & Καψάλη), που συνδέουν τη συνέχεια του Κολωνακίου με το κέντρο και τις περιοχές των πάρκων, μουσείων, τους Αμπελόκηπους, αξιοποιήθηκαν ως ένας δεύτερος συντακτικός άξονας ροής, δημιουργώντας ένα άτυπο σταυροδρόμι συνάντησης στο κέντρο του δημόσιου χώρου της πλατείας. Πάνω σε αυτόν τον άξονα αντίληψης και ελεύθερης προσπέλασης στοιχίζεται η είσοδος-έξοδος του μετρό. Η πλατεία αναδεικνύεται ως τόπος συνάντησης και διεπαφής, περάσματος και στάσης, επανατροφοδοτώντας μνήμες από την καθημερινή κινητικότητα.

Η εγγραφή του φυσικού τοπίου στο σώμα της πλατείας ελλοχεύει τον κίνδυνο να μεταλλαχθεί ο σχεδιασμός σε μια διαμόρφωση τοπίου, που θα στερούσε από την πλατεία το γνώρισμα της αθηναϊκής αστικής πλατείας, η οποία λειτουργεί ως ένα ενιαίο επίπεδο αναφοράς, και παραδοσιακά υποδέχεται την αστικότητα του δημόσιου βίου επιτρέποντας, στον κοινόχρηστο ανοιχτό χώρο της, ελευθερία δραστηριοτήτων και εναλλαγές χρήσεων.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ

Η διαμόρφωση ξεκινάει με ένα πρώτο εισαγωγικό πλάτωμα, όπου εκβάλλουν η Σκουφά και τα θορυβώδη πεζοδρόμια της Πατριάρχου Ιωακείμ. Κλιμακώνεται σε δύο συνεργαζόμενα επίπεδα: στην πλατεία και το διάζωμα. Με κοινή αφετηρία ένα πρώτο εισαγωγικό βόρειο πλάτωμα, η πρώτη «χύνεται» προς το χαμηλότερο επίπεδο και αποτελεί τον κεντρικό σχηματισμό της πλατείας, ενώ το δεύτερο εκτείνεται στον ορίζοντα. Το διάζωμα διαγράφει μια πορεία ημικυκλική, με κορύφωση στο άκρο της Κουμπάρη, ένα σημείο εμβληματικής ενσυναίσθησης της αθηναϊκής πόλης ανάμεσα στους λόφους.

Με τη σχηματοποίησή του σε πέταλο, παρακολουθεί τις διαγώνιες στροφές του πολεοδομικού ιστού, ορίζει τον κεντρικό χώρο της πλατείας, συνορεύει με τους μικρότερους πλαϊνούς χώρους της και, τέλος, επιστρέφει στο αρχικό πλάτωμα. Πρόκειται για έναν ελεύθερο περίπατο -το belvedere της πλατείας- που μετρά διαφορετικά τον χρόνο ανάπαυλας και αναψυχής της πλατείας, ένα «αντί-δώρο» στους χώρους που κατέλαβε το μετρό και την αναστάτωση που προκάλεσε στο φυσικό περιβάλλον. Η αρχή του στη Σκουφά σημαίνεται με τις προτομές των Φιλικών, ενώ η άλλη του είσοδος, στη συμβολή της Π. Ιωακείμ, φανερώνεται ως εναλλακτική σκιερή δίοδος που εξυπηρετεί ταυτόχρονα την προσπέλαση στον ανελκυστήρα (προτεινόμενη δεύτερη στάση, εκτός της στάσης της πλατείας, προκειμένου να εξυπηρετήσει το ψηλό επίπεδο).

Η ανάπτυξη του κύριου σώματος της διαμόρφωσης γίνεται στο χαμηλότερο επίπεδο, που επικοινωνεί ηπιότερα με τις άλλες τρεις πλευρές με άμεσες προσπελάσεις, καταλαμβάνοντας συνολικά την πιο ήσυχη περιοχή του χώρου. Αρχικά, μετά το βορινό πλάτωμα, ξεκινάει με ένα κατέβασμα –μια εκτενής κλιμακωτή διαμόρφωση με στοιχεία θεατρικότητας και αναφοράς προς το κέντρο. Αυτή παραλαμβάνει όλες τις ρέουσες κινήσεις τής πολυσύχναστης βόρειας πλευράς και αποτελεί μια πρώτη «αστική οντότητα» που απευθύνεται στο κέντρο της πλατείας. Ο κάτω χώρος, ελαφρά επικλινής, αποτελεί το κέντρο της ηλιόλουστης περιοχής. Εκτείνεται μέχρι τους πλευρικούς πεζόδρομους Ν-Α. Ενδιάμεσα πλάθονται συμπληρωματικά πάρκα-νησίδες που το περιβάλλουν και διαχέονται και στον κεντρικό χώρο, δημιουργώντας «λοφίσκους φύτευσης» και εξάπλωσης του φυτικού περιβάλλοντος, ενισχύοντας έτσι τη δυνατότητα ψηλής φύτευσης.

Δημιουργούνται δευτερεύουσες πορείες εναλλακτικών προσεγγίσεων, που οδηγούν σε μικρότερους χώρους ανάπαυλας και καθιστικών. Οι υψώσεις του φυσικού αναγλύφου λειτουργούν και ως μια ζώνη οπτικής και ηχητικής προστασίας. Μια ραμπόσκαλα και μια κλίμακα συνδέουν την πλατεία με το άνω διάζωμα. Η πλατεία μπορεί να φιλοξενήσει κάθε είδους αστική εκδήλωση, είτε ελεύθερης ροής («κόβω δρόμο»), είτε συγκέντρωσης και συνάντησης, ακόμα και καλλιτεχνικού περιεχομένου δρώμενα, παροδικά ή μόνιμα. Τέτοιες εκδηλώσεις δύναται να παραλάβει και το διάζωμα. Έχουν προβλεφθεί διαδραστικοί σταθμοί (info-points) για την προβολή της ιστορίας και των δρώμενων της περιοχής.

Το διάζωμα αποτελεί έναν πιο ήσυχο χώρο, καθώς απομακρύνεται από την καθημερινότητα του εδάφους. Πρόκειται για μια αλέα με χαρακτηριστικά δένδρα εκατέρωθεν που εξυπηρετούν τη σκίασή της - green canopy.  Έχει συνδυαστεί με τον περίπατο, την ελεύθερη περιπλάνηση και τις στιγμές ανάπαυλας. Στη ΝΔ πλευρά του έχει προβλεφθεί ένα σχετικά αβαθές κανάλι νερού στο περιμετρικό όριο. Στο ίδιο «υγρό κύκλωμα» εντάσσονται οι σταλάκτες της κουπαστής πάνω από το κανάλι και ο μικρός καταρράκτης υπερχείλισης -υδροκουρτίνα- που καταλήγει στην υδάτινη επιφάνεια στη νότια άκρη της πλατείας. Πρόκειται για στοιχεία δροσισμού και βελτίωσης του μικροκλίματος τη θερινή περίοδο, καθώς και στοιχεία χαράς και παιχνιδιού.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

Κύριες παρεμβάσεις αποτελούν η μετατροπή του νότιου δρόμου σε πεζόδρομο, του ανατολικού σε δρόμο ήπιας κυκλοφορίας και η πρόνοια για προσβασιμότητα για όλους.

Συγκεκριμένα, στη ΝΑ πλευρά προτείνεται η αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας περιμετρικά της πλατείας μέσω πεζοδρόμησης του νότιου δρόμου (η κίνηση νότια είναι τοπική), η παροχέτευση κυκλοφορίας προς Κουμπάρη (η εξυπηρέτηση της Καψάλη γίνεται από τη Νεοφύτου Βάμβα), η μετατροπή του ΒΑ δρόμου σε ήπιας κυκλοφορίας για την εξυπηρέτηση των πολυκατοικιών, ο καθορισμός χώρου στάθμευσης δικύκλων και η σύνδεση του μετώπου της πλατείας με το απέναντι πεζοδρόμιο κατά μήκος της Πατριάρχου Ιωακείμ.

Στη ΒΔ πλευρά, προς Πατριάρχου Ιωακείμ, διατηρώντας το πλάτος του δρόμου, διευρύνεται το πεζοδρόμιο στην αρχή της πλατείας, προτείνεται διάβαση πεζών στην προέκταση του πεζοδρόμου της οδού Τσακάλωφ, διευθετούνται και επανασχεδιάζονται τα πεζοδρόμια στη βορινή πλευρά της διαμόρφωσης, προτείνεται διάβαση πεζών στην προέκταση του πεζόδρομου νοτιοδυτικά της πλατείας, καθορίζονται θέσεις προσωρινής στάθμευσης και ταυτόχρονα διατηρούνται οι θέσεις στάθμευσης taxi, στα δυτικά.

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 

Η πρόταση βασίζεται στις αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού. Συγκεκριμένα:

Η πλατεία στρέφεται σε άξονα Βορρά-Νότου, αποσκοπώντας στον μέγιστο ηλιασμό του κεντρικού χώρου, αποφεύγοντας παράλληλα τη σκίαση των γειτονικών κτιρίων. Επιπλέον, τόσο το άνω διάζωμα, με τη δημιουργία στοάς, όσο και το φυτεμένο στέγαστρο του καφέ, προσφέρουν απαραίτητη σκίαση και διαμπερότητα στον χώρο για την πλατεία.

Φυσικός δροσισμός επιτυγχάνεται από το βορινό ρεύμα αέρα, χάρη στην κατεύθυνση Βορρά- Νότου της πλατείας, καθώς και στο φίλτρο αέρα-ήχου που δημιουργείται από τη φύτευση της βόρειας πλευράς και ταυτόχρονα συνδράμει στη μείωση της θερμοκρασίας. Στη ζώνη της στοάς, η μείωση της θερμοκρασίας γίνεται χάρη στον σκιασμό και τη διαμπερότητα που εξασφαλίζεται. Συμπληρωματικά, η χρήση υδάτινων στοιχείων δημιουργούν συνθήκες ευεργετικού μικροκλίματος (κανάλια νερού διαζώματος, νεροσταλάκτες κιγκλιδώματος ΝΔ πλευράς, υδροκουρτίνα και υδάτινη επιφάνεια πλατείας), αλλά και στοιχεία χαράς και παιχνιδιού.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων, του αέρα, του νερού και του ήλιου, επιδιώκεται στο σύνολο του σχεδιασμού, μέσα από τη δημιουργία μιας νέας τοπογραφίας που ακολουθεί το φυσικό ανάγλυφο.

Μια από τις πρόνοιες σχεδιασμού είναι η ανασύσταση του πρασίνου, μέσω της συστηματικής φύτευσης και της δημιουργίας μικρών πάρκων-νησίδων. Κύρια αρχή αναφορικά με τη διαχείριση υδάτων ήταν η εκμετάλλευση της φυσικής κλίσης (τοπογραφίας), ανεμπόδιστα κατά τον άξονα Βορρά- Νότου, η ανάσχεση από τις φυτεμένες νησίδες στον κεντρικό χώρο και από το απορροφητικό δάπεδο, τμηματικά, η χρήση περιμετρικού λουκιού, η ανάσχεση υδάτων και η συλλογή ομβρίων και επαναχρησιμοποίησή τους για άρδευση.

Η εξασφάλιση των ενεργειακών απαιτήσεων της διαμόρφωσης προτείνεται με τη χρήση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, σημειακά, και στην περιοχή του ήδη δομημένου περιβάλλοντος της Π. Ιωακείμ.

Στην πλατεία προτείνεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών υαλοπινάκων στον ανελκυστήρα του μετρό και φωτιστικών αστικού εξοπλισμού χαμηλής κατανάλωσης, με ενσωματωμένα φωτοβολταϊκά. Στη νησίδα και στον πεζόδρομο της Π. Ιωακείμ τοποθετείται στέγαστρο αστικού εξοπλισμού με ενσωματωμένα φωτοβολταϊκά.

ΥΛΙΚΟΤΗΤΕΣ

Στο σύνολο της διαμόρφωσης επιδιώχθηκε μια ισορροπία ανάμεσα στα σταθερά υλικά και τις φυσικές επιφάνειες, οι οποίες επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση της υδατοπερατότητας και τη μείωση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Πραγματοποιείται ένας συνδυασμός από ψυχρά υλικά καλής θερμικής συμπεριφοράς, χαμηλών εκπομπών και κατά την παραγωγή τους, υλικά με υδατο-απορροφητική συμπεριφορά, έως την εμφάνιση της ύλης του φυσικού περιβάλλοντος.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ

Η αρχιτεκτονική του τοπίου και της φύτευσης ακολουθεί, εντείνει και πλουτίζει τη χωρική λογική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Στηρίζεται στις αρχές της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας της μεσογειακής βλάστησης. Πρόταγμα αποτελεί η οικονομία των πόρων, η ανθεκτικότητα των ειδών και η χαμηλή συντήρηση. Η προτεινόμενη φύτευση συνθέτει μια παλέτα διαφορετικών υφών, χρωμάτων, σχημάτων, μεγεθών, δημιουργώντας την αίσθηση της ενδιαφέρουσας εναλλαγής στο τοπίο, έχοντας ως στόχο ένα μοναδικό περιβάλλον σκιάς και δροσιάς, όπου οι χρήστες του χώρου απολαμβάνουν την ενεργή παρουσία της φύσης.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Theoni Xanthi – XZA Architects

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ: Θεώνη Ξάνθη (lead architect), Σπύρος Γιωτάκης, Μαργαρίτα Ζακυνθινού Ξάνθη, Νικολέττα Ζακυνθινού Ξάνθη, Γεώργιος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη

ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΤΟΠΙΟΥ: Άννα-Μαρία Βισίλια

ΠΟΛΕΟΔΟΜΟΣ-ΧΩΡΟΤΑΚΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ζέκκος

ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ: Παρασκευή Τριβυζά

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ: Δανιήλ Σούσσης 

ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΣ - ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ: Νικόλαος Ξηρουδάκης

ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ: Βασιλική Αγραφιώτου

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΛΟΓΟΣ: Θεοδώρα Μπαρτζή 

ΓΕΩΠΟΝΟΣ: Κώστας Ζηλεμένος