Α. Kεντρικοί Άξονες Σχεδιασμού

Στόχο της αρχιτεκτονικής πρότασης αποτελεί η αποκατάσταση της -υποκείμενης στη φθορά- επιδερμίδας των δοθέντων διατηρητέων ακινήτων, και η επανάχρησή τους με τέτοιον τρόπο, ώστε από τη μια να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι ποιότητες των χωρικών πλαισίων που ορίζουν τη σύνθεση, κι από την άλλη να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κάθε λειτουργία του κτιριολογικού προγράμματος στον χώρο που της αναλογεί. 

Το υφιστάμενο τοπίο του κτιριακού συγκροτήματος αποτελεί αυτή τη στιγμή μια φύση νεκρή, με ειδικά ανθρωπογενή χαρακτηριστικά, τα οποία το τοποθετούν σε έναν συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο. Σε αυτή την τεχνητή φύση εισέρχεται τώρα μια νέα, στα πλαίσια του σύγχρονου πολιτισμικού τοπίου, που θέλει να αναθεωρήσει την προηγούμενη κατάσταση χωρίς να αυθαιρετεί, αλλά εστιάζοντας περισσότερο στην αντικειμενική συγκίνηση που προσφέρει το νέο ως κατασκευή, σε άμεση συνάρτηση, αντίθεση ή συμπλήρωση, με το παλιό.

Ο βλαστός εκείνος που φύεται εντός των κουφαριών του συγκροτήματος, προκειμένου να ανασυστήσει το σώμα του, είναι εκείνος των εγκαταστάσεων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μια αλλαγή χρήσης των πρώην βυρσοδεψείων, η οποία, λόγω του χαρακτήρα της που τη θέλει ανοικτή, δημόσια και ελεύθερη, απαιτεί δομικές αλλαγές σε σχέση με τον αρχικό τρόπο λειτουργίας του βιομηχανικού χώρου. Από εκεί που η κοινωνικότητα εκφραζόταν κάτω από την κατάσταση της οικονομικής απολαβής, τώρα η κοινωνικότητα στηρίζεται στην ελευθερία του ανήκειν και στη δυνατότητα επιλογής και συνδιαμόρφωσης. Συνεπώς, η αλλαγή που οραματίζεται η παρούσα αρχιτεκτονική πρόταση θα πρέπει να έρθει από μέσα προς τα έξω, όχι από την όψη σαν σύμβολο, αλλά στον πυρήνα που ζωογονεί τον χώρο, τη χρήση του και τις απαιτήσεις που αυτή επιβάλλει, η οποία τείνει να αλλάξει δομικά την προγενέστερη λειτουργία των κτιρίων. 

Β. Κτίριο 03

Η κεντρική ιδέα που αρχίζει να οργανώνει λειτουργικά τη σύνθεση, είναι το κεντρικό διαμήκες σκέλος του κτιριακού συμπλέγματος και η κατοψική του πολυπλοκότητα, που χρησιμοποιείται με τέτοιον τρόπο ώστε να διαχωρίσει τις διαφορετικές λειτουργίες του κτιριολογικού προγράμματος, αναδεικνύοντας παράλληλα τις διαφορετικές κατασκευαστικές φάσεις του ακινήτου. Έτσι, επινοείται η δημιουργία ενός ημιυπαίθριου χώρου, μια εσωτερική στοά, που εκτείνεται μεταξύ των πρώτων δύο φάσεων κατασκευής του κτιρίου, από τη νότια εσωτερική όψη εως και τη βορινή. Απελευθερωμένη από χρήσεις, η στοά κάνει τη μετάβαση από τον εξωτερικό χώρο του Πανεπιστημίου προς την καρδιά αυτού, κι από την άλλη αποτελεί έναν ευρύ χώρο αναμονής και συγκέντρωσης σε ένα δημόσιο κτίριο πανεπιστημίου, δίνοντας παράλληλα την αίσθηση ενός ξέφωτου εξωτερικού χώρου. 

Η στοά αυτή διαμορφώνεται από μια γυάλινη στέγη ίδιας κατασκευαστικής και μορφολογικής προσέγγισης με τις υπόλοιπες, που η απόσταση που κρατάει από το κτίριο και η υλικότητα υποδηλώνουν για ακόμα μια φορά τη διάθεση διαχωρισμού των αυθεντικών στοιχείων από τις σύγχρονες επεμβάσεις. Έτσι, ως ανάμνηση του βιομηχανικού κελύφους ως ερειπίου, στο σημείο που η στέγη έχει καταρρεύσει, τα νέα ζευκτά έρχονται πλέον να παραλάβουν ημιδιαφανείς υαλοπίνακες, με περσιδωτή επικάλυψη επίσης από ημιδιάφανα στοιχεία. Αυτή η επιλογή ήρθε ως απάντηση δύο λειτουργικών ζητημάτων. Πρώτον, για τον φυσικό φωτισμό της στοάς, αλλά και για τον άμεσο φωτισμό των γραφείων που τοποθετούνται στο εσωτερικό αυτής. Δεύτερον, για τη δημιουργία ενός ξεφώτου εντός της στοάς, η οποία επιδιώκει να δώσει την αίσθηση ενός εξωτερικού χώρου. Η αίσθηση αυτή ενισχύεται από τη φύτευση δέντρων κάτω από το εν λόγω ξέφωτο, την εισχώρηση της διαμόρφωσης των υπαίθριων χώρων του συγκροτήματος εντός της στοάς και από την παρουσία του νερού. Μια ελεύθερης φόρμας τεχνητή λίμνη δίνει μια άμεση αναφορά στην πρώην λειτουργία του χώρου ως βυρσοδεψείο, όπου στο κάτω πάτωμα γινόταν η υγρή επεξεργασία των δερμάτων.

Τέλος, στη στέγη του ορόφου του κτιρίου που αποτελεί την 6η οικοδομική φάση του ακινήτου, η έλλειψη τεκμηρίων για την ανακατασκευή της οδηγεί τη σύνθεση στο να δημιουργήσει μεταξύ αυτής και της οπτοπλινθικής τοιχοποιίας μια μεταβατική ζώνη 40 εκατοστών, προκειμένου να διαχωριστεί από τις υπόλοιπες στέγες του συμπλέγματος, για τις οποίες δεν υπάρχει αμφιβολία ως προς την αυθεντικότητα της μορφής και κατασκευής τους. 

Γ. Κτίριο 04

Εξωτερικά, σε επίπεδο όψεων, το ακίνητο 04 συντηρείται στο ακέραιο, ενώ εσωτερικά η πρόταση παρεμβαίνει δυναμικά προκειμένου να αναδείξει τον χώρο και τις αρετές του στο σύνολό του, αλλά και για την καλύτερη απόδοση των λειτουργιών στον χώρο αυτό. Σκοπός της χωροθέτησης είναι η διατήρηση της αίσθησης εσωτερικής ενότητας του χώρου και της δυνατότητας ελεύθερης προσπελασιμότητάς του, καθώς και της απόδοσης του βάθους που αυτό έχει. Η παρουσία τής εσωτερικής πεσσοστοιχίας, η οποία χαρακτηρίζει εσωτερικά τον χώρο δίνοντάς του κλίμακα, κατεύθυνση και διαχωρίζοντάς τον σε δύο ανισομερείς ζώνες, μιας και τοποθετείται λίγο έκκεντρα του κεντρικού νοητού άξονα, είναι εκείνη που εν τέλει θα οργανώσει τη σύνθεση. Και αυτό θα το κάνει ακόμα κι αν αφαιρείται ένα μέρος αυτής. Αλλά και για να εξυπηρετηθεί καλύτερα η λειτουργία του μεγάλου αμφιθεάτρου, που σε περίπτωση γραμμικής ανάπτυξης θα ήταν αφενός δυσλειτουργικό, κι αφετέρου θα διέκοπτε την αίσθηση εσωτερικής ενότητας που διαπνέει τον χώρο και της ελευθερίας της κίνησης εντός του. Έτσι στον χώρο εξακολουθεί να κυριαρχεί ο αέρας και το κενό. Μια αίσθηση που ενισχύεται από το γεγονός ότι καμία από τις λειτουργίες δεν ακουμπά στη λιθόκτιστη τοιχοποιία, αφήνοντας μεταξύ αυτής και των λειτουργιών έναν περιμετρικό διάδρομο κυκλοφορίας. Στο αμφιθέατρο, η αφαίρεση των πεσσών έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο μεγάλων τοιχίων οπλισμένου σκυροδέματος μεταξύ της σκηνής και της πλάτης του, στη συνέχεια της χάραξης της πεσσοστοιχίας, τα οποία γεφυρώνουν αυτό το κενό, φέροντας ένα μεταλλικό δικτυωματικό δοκάρι στο οποίο θα επικαθήσουν τα ζευκτά της στέγης. 

Δ. Κτίριο 16

Η κεντρική ιδέα, επιλύοντας την ίδια στιγμή και το λειτουργικό πρόγραμμα του κτιριολογικού, διατάσσει τα δύο αμφιθέατρα αντικατοπτρικά, τα οποία, έχοντας ως άξονα την κεντρική πεσσοστοιχία, δίνουν έμφαση στη συμμετρία της κάτοψης που έχει το ακίνητο. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα συνένωσης των δύο αμφιθεάτρων με την αφαίρεση των διαχωριστικών τους πανέλων, για τη δημιουργία ενός ενιαίου θεάτρου με κεντρική σκηνή.

Ε. Κτίριο 5.2

Από το λιθόκτιστο κτιριακό σύμπλεγμα διατηρείται ο αρχικός λιθόκτιστος πυρήνας, ενώ όλες οι μεταγενέστερες προσθήκες αφαιρούνται. Εντός αυτού λειτουργεί το κυλικείο του Πανεπιστημίου, εκμεταλλευόμενο τον άνετο χώρο που το λιθόκτιστο κουφάρι προσφέρει, αποτελώντας την πρώτη λειτουργική ζώνη του κτιρίου. Ξεκολλώντας από τη λιθοδομή, η προσθήκη προεκτείνει το κτίριο προς τον νότο, εντείνοντας τις αναλογίες του. Η δημιουργία του εσωτερικού αιθρίου, πέραν από τη σκηνογραφία που συνθέτει, δίνει έμφαση και στον κοινόχρηστο χαρακτήρα του κτιρίου, και παράλληλα εντείνει τη σχέση του με τον υπαίθριο χώρο και τη διάθεσή του να βρει εκτόνωση προς αυτόν. 

ΣΤ. Υπαίθρια διαμόρφωση

Η διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου των Ταμπάκικων έχει σκοπό να δώσει ενότητα στο σύνολο του συγκροτήματος, καθιστώντας τον, μέσω της κίνησης και της στάσης, έναν ζωντανό και οικείο χώρο, μεταξύ των σπαρτών στο τοπίο βιομηχανικών κτιρίων, του κενού και της φύσης. Η επανάχρηση υλικών, η χρήση υδατοπερατών και ανθεκτικών στον χρόνο επιφανειών, η ενίσχυση του φυσικού στοιχείου, ο σχεδιασμός χώρων που ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση και ο επιμερισμός τους για τη δημιουργία μικρότερων χωρικών ενοτήτων που συνδιαλέγονται με το περιβάλλον τους και το αναδεικνύουν, αποτέλεσαν τις βασικές αρχιτεκτονικές επιλογές και αρχές της πρότασης.

Το βιομηχανικό συγκρότημα είναι ένα πορώδες σύμπλεγμα, το οποίο έχει τρεις κύριες εισόδους από την οδό Πυθαγόρα, δύο από την οδό Αριστάρχου και μια από την οδό Κόνωνος. 

Όλα αυτά, έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή ενός χώρου πλούσιου σε χαράξεις, υφές και υλικότητες, που συνδιαλέγεται αρμονικά με τον περιβάλλοντα δομημένο χώρο, φιλοδοξώντας μ’ αυτόν τον τρόπο να αποδώσει, τόσο συνθετικά όσο και χρονικά, μια ενότητα μεταξύ του βιομηχανικού παρελθόντος του συγκροτήματος και της σύγχρονης επανάχρησής του σ’ έναν πανεπιστημιακό χώρο, ανοικτό και δημόσιο.

Αρχιτέκτονες: Ιέρωνος 17_ Αρχιτεκτονικό εργαστήριο
Αρχιτεκτονική μελέτη: Σπύρος Γιωτάκης, Κίμων Κωνσταντάρας, Μαγδαληνή Πετρολέκα, Γιώργος Μπουγιούκος και Αχιλλέας Νασιούλας
Η/Μ μελέτη: Κώστας Γεωργακόπουλος (E-M Engineering lp)
Στατική μελέτη: Παύλος Μαλανδράκης
Μελέτη Φωτισμού: LUUN