Πρώτο βραβείο για τη «Δημιουργία Χώρου Εγκαταστάσεων Κοινής Ωφέλειας στον Δήμο Θεσσαλονίκης», απέσπασε η πρόταση των FΙΟRE Architects, που υπήρξαν οι κύριοι συντελεστές της, σε συνεργασία με τους  AD architects. Οι Εγκαταστάσεις Κοινής Ωφέλειας περιλαμβάνουν κυρίως βρεφονηπιακό σταθμό, ξενώνα φιλοξενίας, κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, χώρο μνήμης – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, κτήριο γραφείων, κοινοτικό ιατρείο και κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων.

Με βάση τους την Αθήνα οι FΙΟRE Architects δημιούργησαν την ομάδα τους λίγα χρόνια πριν, με αφετηρία τη συμμετοχή τους σε Διεθνείς Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς. Έχοντας ήδη διακριθεί σε Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς στο εξωτερικό, η επιβράβευση της μελέτης τους για ένα έργο τοπόσημο στην πόλη της Θεσσαλονίκης ανοίγει ένα νέο πεδίο στην πρακτική τους. Όπως και το όνομά τους, που στα λατινικά σημαίνει λουλούδι, οι FIORE Architects, καθώς οι ίδιοι αναφέρουν, επιδιώκουν το εκάστοτε κτίσμα που καλούνται να σχεδιάσουν να “φυτρώνει” στον δικό του τόπο, σαν αυτονόητο φυσικό στοιχείο, για να ζει με τον άνθρωπο, να έχει ανάστημα και νόημα. Ιδιαίτερη χροιά αποκτά αυτή η οπτική ειδικά όταν πρόκειται, όπως στην περίπτωση του Χώρου Εγκαταστάσεων Κοινής Ωφέλειας, για τη σχεδίαση ενός δημόσιου έργου, που θα αποτελέσει σημείο συνάντησης του ιστορικού παρελθόντος της γειτονιάς της Τούμπας με το σύγχρονό της πρόσωπο ως ζωντανής αστικής γειτονιάς.

Προσφυγικά Τούμπας

Βασική επιδίωξη κατά τον σχεδιασμό της παρούσας πρότασης ήταν το εν λόγω κτηριακό συγκρότημα να συνιστά πρότυπο οργάνωσης διαφορετικών μεταξύ τους δημόσιων λειτουργιών, με τέτοιο τρόπο ώστε να βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με την πόλη την οποία υπηρετούν. Στα πλαίσια αυτά, προτάθηκε η δημιουργία ενός κτηριολογικού συστήματος που «προσκαλεί» τους επισκέπτες, αλλά και την τοπική κοινότητα, να βιώσουν τον δημόσιο ως ζωτικό χώρο ανάπτυξης και αλληλεπίδρασης.

Άποψη από ψηλά της πόλης σε σχέση με το κτήριο

Τοπογραφικό

Ως αφετηρία τέθηκαν οι εξής προβληματισμοί:

- Οι λειτουργίες που στεγάζονται στις εν λόγω εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας (βρεφονηπιακός σταθμός, ξενώνας φιλοξενίας, κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, χώρος μνήμης – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, κτήριο γραφείων, κοινοτικό ιατρείο και κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων) είναι ποικίλες και μεταξύ τους αρκετά διαφορετικές, επομένως απαιτούν ξεχωριστή σχεδιαστική μεταχείριση.

- Όπως ορίζεται στο κτηριολογικό πρόγραμμα του διαγωνισμού για τον βρεφονηπιακό σταθμό ολοκληρωμένης φροντίδας, η συνολική επιφάνεια του κτηρίου πρέπει να καταλαμβάνει 1100 τ.μ και προτείνεται να αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο. Οι προϋποθέσεις αυτές αυτομάτως περιορίζουν τα υπόλοιπα δομήσιμα τετραγωνικά μέτρα του οικοπέδου στην ισόγεια στάθμη, στα 454,304 τ.μ..

- Η υψομετρική διαφορά που παρατηρείται στο οικόπεδο καθιστά δυνατή τη δημιουργία ποικίλων επιπέδων, μη στερούμενων όμως φωτισμού, αερισμού και εκτόνωσης στο φυσικό περιβάλλον. 

Διαγράμματα περιοχής 

Διαγράμματα Ιδέας

Με βάση τα ανωτέρω, ορίστηκε ως στάθμη 0.00 το σημείο δυτικά του οικοπέδου, και σχεδιάστηκε ο βρεφονηπιακός σταθμός ως πρώτο επίπεδο της σύνθεσης, πάνω στο οποίο αναπτύσσεται το σύστημα των υπόλοιπων οκτώ (8) λειτουργιών–χρήσεων.

Αξονομετρικό Χώρων

Άποψη από την παιδική χαρά

Εννοιολογική αφορμή για την τελική σύνθεση αποτέλεσε η έννοια της αστικής γειτονιάς, στην οποία συνυπάρχουν ανεξάρτητες κτηριακές μονάδες που «συνομιλούν» και αλληλοκαθορίζονται, ενώ τα περάσματα ανάμεσά τους επιτρέπουν την ελεύθερη κίνηση και άμεση πρόσβαση σε αυτές. Με την τοποθέτηση της κεντρικής διάβασης που διασχίζει το οικόπεδο κάθετα μεταξύ των οδών Σιδηροκάστρου και Μυκόνου ως βασικού συνθετικού άξονα της πρότασης, επιχειρήθηκε η ένταξη του κτηριακού συγκροτήματος στον δεδομένο αστικό ιστό, ώστε αυτό να λειτουργεί μορφολογικά αλλά και σε εννοιακό επίπεδο ως οργανική συνέχεια της πόλης. Η διαμπερής πτέρυγα που δημιουργείται, ουσιαστικά αποδίδεται στην πόλη ως νέος άξονας διέλευσης και παράγοντας ενότητας μεταξύ των διαφορετικών Ο.Τ..

Άποψη από Δημόσιο πέρασμα

Η τοποθέτηση του στοιχείου του δρόμου σε μορφή δημόσιου περάσματος εντός της αρχιτεκτονικής σύνθεσης επιλέχθηκε συνειδητά, καθώς αυτό αποτελεί ούτως ή άλλως θεμελιώδες στοιχείο διαμόρφωσης και διευθέτησης του δημόσιου χώρου. Πρόκειται για μια χειρονομία δυναμική και εξωστρεφή που ταυτόχρονα λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος, εκατέρωθεν του οποίου εδράζονται οι κτηριακοί όγκοι με κριτήριο τη συγγένεια στη χρήση τους. Έτσι, στη βόρεια πλευρά του οικοπέδου αναπτύσσονται οι εγκαταστάσεις που αφορούν τον πολιτισμό (δημοτική βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο, χώρος μνήμης – αρχείο προσφυγικής Τούμπας, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων, κτήριο γραφείων) και νότια αυτές που αφορούν την κοινωνική πρόνοια και περίθαλψη (κλειστό δημοτικό γυμναστήριο, κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων, ξενώνας φιλοξενίας, κοινοτικό ιατρείο). Προκρίθηκε ο σχεδιασμός οκτώ (8) ανεξάρτητων κτηριακών μονάδων σύμφωνα με το ίδιο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, αφιερωμένων στις διαφορετικές δημόσιες λειτουργίες, και προσπελάσιμων τόσο μέσω του κεντρικού δημόσιου περάσματος όσο και μέσω των μικρότερων περασμάτων, που σχεδιάστηκαν ως προεκτάσεις των δευτερευόντων δρόμων που καταλήγουν στο Ο.Τ..

Άποψη από Βρεφονηπιακό Σταθμό

Εξωτερική άποψη από Βρεφονηπιακό Σταθμό

Με σεβασμό στις λοιπές υφιστάμενες χρήσεις της περιοχής αναπτύχθηκε μια αρχιτεκτονική επίλυση, τόσο εσωστρεφής (ομοιόμορφες κλειστές όψεις –ως προς την πρόσβαση– βόρεια και νότια του Ο.Τ., που συγκεντρώνουν τις δημόσιες δραστηριότητες στο κέντρο του) όσο και εξωστρεφής (δίοδος που αποδίδεται στην πόλη, υπαίθριοι κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου, μελέτη πρόσβασης ΑΜΕΑ και εμποδιζόμενων ατόμων στο συγκρότημα). Η τελική σύνθεση των κτηρίων γίνεται με βάση την κάτοψη του χώρου του βρεφονηπιακού σταθμού, η οποία οργανώνεται με τη λογική του κενού και του πλήρους, ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες φωτισμού, αερισμού, εκτόνωσης αλλά και ύπαρξης προστατευμένων χώρων στη στάθμη 0.00 της σύνθεσης. Ο σχεδιασμός τού κάθε επιμέρους κτηρίου ακολουθεί τις απαιτήσεις της χρήσης που αυτό στεγάζει.

Κάτοψη Νηπιαγωγείου

Κάτοψη Ισογείου

Σε εννοιολογικό επίπεδο, θέτοντας την εκπαιδευτική λειτουργία ως βάση της σύνθεσης των εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας, τονίζεται ο καθοριστικός της ρόλος ως πρώτου χώρου επαφής του ατόμου με τον δημόσιο βίο. Παράλληλα, σε σχεδιαστικό επίπεδο η συνεπίπεδη αυτή οργάνωση των εσωτερικών χώρων επιτρέπει και την άμεση επαφή και δυνατότητα εκτόνωσης στο φυσικό περιβάλλον. Η είσοδος τοποθετείται δυτικά του οικοπέδου, από τον κοινόχρηστο πεζόδρομο στην πλευρά της παιδικής χαράς. Όσον αφορά την υπόλοιπη κινησιολογία του συγκροτήματος, ως κύρια είσοδος στις εγκαταστάσεις προτείνεται αυτή της ανατολικής πλευράς του Ο.Τ., με σκοπό την αποφυγή συμφόρησης των χρηστών τους και αυτών του βρεφονηπιακού σταθμού. Έτσι, τα κτήρια της πλευράς αυτής (κτήριο Κ.Η.Φ.Η. και σημείο παροχής πληροφοριών  - κτήριο γραφείων και Κ.Ε.Π.) τοποθετούνται παράλληλα προς τη στραμμένη  γραμμή του οικοπέδου, δηλαδή την οδό Μυκόνου. Με τον τρόπο αυτό, διαμορφώνεται μεταξύ τους ένα πλάτωμα σε μορφή διόδου, που ουσιαστικά “υποδέχεται” τον επισκέπτη και τον στρέφει προς τον κύριο κάθετο άξονα, τονίζοντας τη συνθετική λειτουργία του.

Άποψη από την Είσοδο στο οικόπεδο

Εξωτερική άποψη από Ξενώνα Φιλοξενίας

Τέλος, κύρια επιδίωξη της παρούσας πρότασης ήταν, η δεδομένη λειτουργική κάλυψη των ελλειμμάτων της περιοχής σε υποδομές δημόσιας χρήσης να αποτελέσει, αφενός καθοριστικό παράγοντα αναβάθμισης του αστικού τοπίου σε επίπεδο αισθητικό και αφετέρου παράγοντα συμβολής στο αστικό πράσινο. Το γεγονός αυτό επιτυγχάνεται με τη θέση των αιθρίων ως βασικών συνθετικών στοιχείων, αλλά και τη διαμόρφωση των όψεων σύμφωνα με μία σύγχρονη μετάφραση των αφορμών που δίνονται από το τοπίο σε επίπεδο υλικότητας και μορφολογικό.

Βιοκλιματικά

Ως βασικό υλικό επένδυσης του συνόλου των όψεων των κτηρίων επιλέχθηκε, λοιπόν, ο οπτόπλινθος. Αυτό όχι τυχαία, καθώς πρόκειται για ένα υλικό που παραπέμπει αυτόματα, αφενός στη μακρά παράδοση χρήσης του πλίνθου στις οικοδομές της πόλης της Θεσσαλονίκης και αφετέρου και ειδικότερα σε μία υλικότητα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πρώτες ελαφριές προσφυγικές κατασκευές της γειτονιάς της Τούμπας. Από αυτές τις κατασκευές “αλιεύθηκε” και η τεχνική του κλοστρού, η οποία μεταφράστηκε στην παρούσα πρόταση σε μορφολογικό στοιχείο των όψεων των κτηριακών όγκων. Με τη χρήση της επιτυγχάνεται η διατήρηση του συμπαγούς χαρακτήρα τους, αλλά ταυτόχρονα δημιουργείται η απαραίτητη αίσθηση διαμπερότητας. Όπου τοποθετείται εξυπηρετεί τις ανάγκες φωτισμού και σκίασης των εσωτερικών χώρων, ενώ καθώς μειώνεται το φυσικό φως στην πορεία της ημέρας, αποδίδει στους κατά τ’ άλλα στιβαρούς όγκους μία αίσθηση ελαφρότητας.

Επιρροή- πρώτες ελαφριές προσφυγικές κατασκευές της γειτονιάς της Τούμπας

Άποψη από τον χώρο μνήμης προσφυγικής Τούμπας

Αρχιτεκτονική μελέτη: FIORE Architects
Υπεύθυνος ομάδας: Φλώριαν – Γιάννης Λιάκος
Ομάδα μελέτης: Ειρήνη – Ελένη Μαρκανωνάτου, Αλέξης Βισβίνης
Γιώργος Καψαλίδης (φοιτ. Αρχιτεκτονικής), Σωτηρία Σμυρναίου
Συνεργάτες: AD Architects - Αριστείδης Ντάλας
Ομάδα μελέτης: Κατερίνα Μπαλή, Ραφαήλ Σέργιος, Γεωργία Σάλτα, Κάλλη Κοσκόση

*Εισαγωγική εικόνα: Άποψη από ψηλά