Αντικείμενο της συγκεκριμένης μελέτης αποτέλεσε η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας του οικισμού του Περτουλίου, ο χώρος της οποίας μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή (2005) διέθετε μόνο μια περιμετρική περίφραξη και μικρής έκτασης πλακόστρωση, ενώ το υπόλοιπο και μεγαλύτερο τμήμα του αποτελούσε το ίδιο το φυσικό έδαφος.

Το Περτούλι είναι ένας ορεινός οικισμός της Πίνδου με μακρόχρονη ιστορία, που τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μια ιδιαίτερη προβολή, ως προορισμός τόσο εγχώριου όσο και διεθνούς ορεινού/χειμερινού τουρισμού. Επιπλέον, στην περίμετρο του οικισμού βρίσκεται και ένα ιδιαίτερα αξιόλογο κτιριακό συγκρότημα του Α.Π.Θ., το οποίο είναι ευρύτερα γνωστό και ως "Δασικό Χωριό". Τα κτίρια αυτά έχουν μελετηθεί κατά την περίοδο 1953-1956 από τον σημαντικό σύγχρονο Έλληνα αρχιτέκτονα και Καθηγητή του Ε.Μ.Π., Δημήτρη Πικιώνη (1887-1968), το αρχιτεκτονικό έργο του οποίου, όπως επίσης είναι γνωστό, χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από μια ενδελεχή προσπάθεια σύνθεσης στοιχείων της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και του Μοντέρνου Κινήματος.

εικ. 1, Η υφιστάμενη κατάσταση στην πλατεία πριν την ανάπλαση (2005)

Ως συνέπεια των παραπάνω, η εν λόγω αρχιτεκτονική μελέτη της πλατείας του Περτουλίου, παρότι τυπικά δεν είχε τον χαρακτήρα της ένταξης σ’ έναν παραδοσιακό οικισμό, επηρεάστηκε ωστόσο από ένα τέτοιο πνεύμα, καθώς βέβαια και από τις σύγχρονες λειτουργικές απαιτήσεις του οικισμού. Συνοπτικά, οι βασικές δέσμες παραμέτρων σχεδιασμού ήταν οι εξής: 

α) Η ένταξη της νέας μελέτης στον υφιστάμενο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού, η διαχρονική έκφραση της σύγχρονης εποχής κατά την οποία η συγκεκριμένη διαμόρφωση έλαβε χώρα, καθώς και η αναφορά στις αντίστοιχες συνθετικές αρχές που ακολουθήθηκαν στο "Δασικό Χωριό" από τον Δ. Πικιώνη –και ιδιαίτερα σε εκείνες που αφορούν τη μορφολογική συνύπαρξη των υλικών του εντόπιου λίθου και του εμφανούς σκυροδέματος.

β) Η εξυπηρέτηση των διάφορων σύγχρονων λειτουργικών απαιτήσεων του οικισμού, όπως η κοινωνική συνάθροιση των μόνιμων κατοίκων αλλά και των υπερπολλαπλάσιων εποχιακών επισκεπτών, η υπαίθρια εξυπηρέτηση των παρακείμενων κέντρων εστίασης, κ.ά. 

Γενική συνθετική αρχή ήταν η δημιουργία ενός συνόλου ανοικτών χώρων διαφόρων διαστάσεων, που συνδέονται μεταξύ τους εισρέοντας ο ένας στον άλλο. Οι επιμέρους λειτουργικές ενότητες και υποενότητες κίνησης και στάσης οργανώνονται μέσω τοιχίων από λιθοδομή, αναλυματικού, ή και μη, χαρακτήρα. Τα εν λόγω τοιχία είναι συγκεκριμένου πλάτους (50 εκ.) αλλά διαφόρων διαστάσεων μήκους και ύψους. Όταν δε αυτά είναι χαμηλού ύψους (40-50 εκ.), λειτουργούν ταυτόχρονα και ως τα καθιστικά της πλατείας. Παράλληλα, και προκειμένου η νέα σύνθεση να καταστεί εξ αρχής οικεία στους μόνιμους κατοίκους του οικισμού, λήφθηκαν υπόψη –και ως έναν βαθμό διατηρήθηκαν– ορισμένα προηγούμενα σημεία εισόδου και προηγούμενοι άξονες προσπέλασης της πλατείας. Για παρόμοιους λόγους, σε αρκετά τμήματα της νέας σύνθεσης διατηρήθηκε απολύτως και το υφιστάμενο φυσικό έδαφος με την υπάρχουσα κλίση του, ενώ, οι όποιες νέες μικρές υψομετρικές διαφορές δημιουργήθηκαν, είναι προσπελάσιμες μέσω ελαφρώς κεκλιμένων επιπέδων αλλά και μέσω βαθμίδων. Επίσης, διατηρήθηκαν στις υφιστάμενες θέσεις τους και οι δύο προϋπάρχουσες κρήνες, ενώ για τη φύτευση της πλατείας χρησιμοποιήθηκαν δέντρα της τοπικής χλωρίδας σε συνδυασμό με τα ήδη υφιστάμενα, τα οποία (υφιστάμενα δέντρα) και διατηρήθηκαν στο σύνολό τους. 

εικ. 2, Γενική Κάτοψη

εικ. 3, Δυτική Όψη (επί του κεντρικού δρόμου)

Η λειτουργική οργάνωση των παραπάνω χώρων έχει ως εξής: Στο Νότιο-Δυτικό και Βόρειο-Δυτικό τμήμα (κατά μήκος του κεντρικού δρόμου) δημιουργήθηκαν χώροι μεγάλων διαστάσεων σε πλήρη συνέχεια με τα υπάρχοντα πεζοδρόμια, αίροντας με αυτόν τον τρόπο την προηγούμενη περίφραξη και επιτυγχάνοντας πλέον μια άμεση είσοδο του κοινού στην πλατεία. Παράλληλα, τμήματα αυτών των χώρων μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για λειτουργίες εστίασης (μετά από σχετική άδεια του Δήμου). 

εικ. 4, Άποψη προς τα Νότιο-Δυτικά από το υφιστάμενο κτίριο

Στο άκρο του Βόρειου-Δυτικού τμήματος, και σε συνέχεια της εκεί υπάρχουσας οδικής διασταύρωσης, η οποία αναγκαστικά διατηρείται, δημιουργήθηκε ένας χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων ίσου αριθμού με εκείνα που αντιστοιχούν στο ανάπτυγμα όλης της πλατείας επί της κεντρικής οδού, έτσι ώστε να αρθεί το αντίστοιχο πρόβλημα της αυθαίρετης στάθμευσης οχημάτων. 

Στο Νότιο-Ανατολικό τμήμα επιλέχθηκε να διατηρηθεί η προϋπάρχουσα πρόσβαση στην πλατεία από το άνω μέρος του οικισμού, μέσω ενός σχετικά μικρών διαστάσεων περάσματος, με τη δημιουργία όμως νέων βαθμίδων σ’ αυτό. Αντιδιαμετρικά, στο Βόρειο-Ανατολικό τμήμα, δημιουργήθηκε μια σχετικά περισσότερο απομονωμένη -και αναλογικά μικρών διαστάσεων- χωρική υποενότητα για την προϋπάρχουσα δημοτική "παιδική χαρά". 

εικ. 5, Μερική άποψη του Βόρειο-Ανατολικού τμήματος / δημοτική "παιδική χαρά "

Για λόγους οικονομίας, στην περίμετρο του ίδιου τμήματος διατηρήθηκε η υφιστάμενη περίφραξη από λιθοδομή. Τέλος, στο κεντρικό τμήμα της πλατείας και μπροστά από το υφιστάμενο λιθόκτιστο κτίριο, δημιουργήθηκε ένας μεγάλων διαστάσεων λιθόστρωτος χώρος, ο οποίος προορίζεται να εξυπηρετεί τόσο τις καθημερινές λειτουργίες της πλατείας όσο και τις αντίστοιχες πολυπληθείς εποχιακές κοινωνικές εκδηλώσεις. Ο ίδιος χώρος συνθετικά αναλαμβάνει, επίσης, κατά κύριο λόγο και την ανάδειξη του επιβλητικού προαναφερθέντος υφιστάμενου δημόσιου κτιρίου, μαζί με το -σημαντικού όγκου- κλιμακοστάσιο της εισόδου του.

εικ. 6, Γενική άποψη της πλατείας

Τόσο για την επίστρωση τμημάτων της πλατείας όσο και για την κατασκευή των τοιχίων επιλέχθηκε η χρήση αποκλειστικά τοπικής προέλευσης λίθων, των οποίων οι διαστάσεις, ο ρυθμός και ο τρόπος αρμολόγησης επιδιώκουν μια παραπομπή στις αντίστοιχες συνθετικές αρχές του Δ. Πικιώνη (βλ. ιδιαίτερα εικ.9) –χωρίς όμως να τις αντιγράφουν. Υπό το ίδιο συνθετικό πνεύμα, όλα τα προηγούμενα βρίσκονται και σε μια μορφολογικά ελεγχόμενη σχέση με επιφάνειες από εμφανές, ελαφρά οπλισμένο σκυρόδεμα, καθώς το υλικό αυτό εστιασμένα χρησιμοποιήθηκε στις δύο οδεύσεις που διασχίζουν ισάριθμες επιφάνειες ακάλυπτου χώματος, στην επικάλυψη του άνω μέρους των τοιχίων, καθώς και στην περίμετρο των πλακοστρώσεων. 

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, προς ενίσχυση του όλου εγχειρήματος της αρμονικής ένταξης της νέας διαμόρφωσης της πλατείας στον υφιστάμενο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού, αλλά και αυτής καθ’ αυτής της χρηματικής οικονομίας του έργου, υπήρξε πρόβλεψη ώστε να χρησιμοποιηθεί η ποσότητα των λίθων εκείνων των προϋπαρχόντων τοιχίων και επιστρώσεων που αποξηλώθηκαν, προκειμένου να λάβει χώρα το νέο έργο. Ενώ, βέβαια, η απαίτηση για όλη την υπόλοιπη ποσότητα τέτοιου υλικού καλύφθηκε με την προμήθεια παρόμοιων, εντόπιας προέλευσης, λίθων νέας κοπής.     

Με σκοπό πλέον να διατηρηθεί η χαμηλή κλίμακα της προσλαμβάνουσας εικόνας του χώρου κατά τη διάρκεια όλου του εικοσιτετραώρου, ο φωτισμός της πλατείας έγινε με τη χρήση επίτοιχων φωτιστικών σωμάτων εξωτερικού χώρου σε πολύ χαμηλό ύψος (περίπου 30 εκ. από το τελικό δάπεδο ή το φυσικό έδαφος). Για την αποφυγή τής -από κοντινής απόστασης- οπτικής ενόχλησης των επισκεπτών της πλατείας, εξαιτίας των ανάλογων σημειακών ανοδικών δεσμών φωτός κατά τις νυχτερινές ώρες, υπήρξε πρόβλεψη για ειδικά κάλυπτρα στο άνω μέρος των εν λόγω φωτιστικών σωμάτων. Επίσης, για λόγους ασφαλείας, υπήρξε πρόβλεψη τοποθέτησης και προστατευτικών θραύσης. 

Συμπερασματικά, και καθώς η -στην πράξη- επιτυχία τέτοιων επεμβάσεων είναι αναπόφευκτα ένα θέμα συνεχώς ανοικτό σε αξιολόγηση, η συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται να διάγει ομαλά αυτή την πορεία. Σε αυτό συντείνει το γεγονός ότι, από την υλοποίησή της έως και σήμερα (μία δεκαετία μετά), και ενώ αποτελεί το κέντρο όλων των κοινωνικών δραστηριοτήτων του οικισμού, δεν έχει υλοποιηθεί καμία μεταγενέστερη τροποποίηση ή συμπλήρωσή της, εκτός μόνο από την τοποθέτηση ενός περιορισμένου αριθμού φωτιστικών μεγάλου ύψους (βλ. ιδιαίτερα εικ. 10). Η εν λόγω προσθήκη, όμως, δεν οφείλεται σε κάποια μελετητική αστοχία ή υστέρηση, αλλά κατά πάσα πιθανότητα προέκυψε ως μια διορθωτική κίνηση απέναντι στο γεγονός, ότι ορισμένα από τα αρχικώς προβλεπόμενα επίτοιχα φωτιστικά σώματα δεν τοποθετήθηκαν._ 

εικ. 10, Ο κεντρικός χώρος της πλατείας μεταγενέστερα (2019)

Ανάδοχος Μελετητής: Χρήστος Κούτελης, Αρχιτέκτων Μηχ., Μ.δ.ε., Δρ Δ.Π.Θ. (ckoute@gmail.com)
Συνεργάτες: Μαρία Παπαστεργίου, Πολιτικός Μηχ. Δ.Π.Θ.,  Βασίλης Ορέστης, Μηχανολόγος Μηχ. Δ.Π.Θ.  

Τίτλος Μελέτης: "Διαμόρφωση Πλατείας Περτουλίου"
Κύριος του έργου: Δήμος Αιθήκων (νυν δήμος Πύλης)
Θέση: Οικισμός Περτουλίου, δήμος Πύλης, Περιφέρεια Θεσσαλίας                                                                
Χρονική περίοδος μελέτης: 2004-2005
Χρονολογία αποπεράτωσης κατασκευής: 2010

Λεζάντες εικόνων λεπτομερειών: Λεπτομέρεια τοιχίου / καθιστικού, Λεπτομέρεια πλακόστρωσης, Λεπτομέρεια τοιχοποιίας των κτιρίων του Α.Π.Θ.
Πηγή εικόνων: φωτογραφικό αρχείο συγγραφέα