Η Αρχιτεκτονική Ιδέα

Η αρχιτεκτονική ιδέα για το Μουσείο πηγάζει από την αντίληψη που έχουμε για τη μουσική και τη μουσική παραγωγή του καλλιτέχνη. Το κτήριο μουσείο αποτελεί κιβωτό, ένα δοχείο που στο εσωτερικό του αγκαλιάζει μια ιστορία πολιτισμού. Σε ένα τέτοιο μουσείο ενυπάρχει το στοιχείο της έκπληξης μιας χωρικής έκφρασης που συνδιαλέγεται με το περιεχόμενο -το “έκθεμα”-, το οποίο δεν αποτελεί απομονωμένο αντικείμενο όπως συμβαίνει στο ιστορικά παραδοσιακό μουσείο αλλά ποιοτικό στοιχείο της χωρικότητας που προτείνεται.

Στο Μουσείο Μάριου Τόκα, ο επισκέπτης διαβάζει τον χώρο και το περιεχόμενό του μέσα από μια αισθητηριακή εναλλαγή του κενού και του πλήρους -του τεχνητού και του φυσικού που του συμβαίνει στο εσωτερικό. Η ιδέα προτάσσει ένα κτήριο κέλυφος όπου διαφυλάσσεται μια μουσική ιστορία -μια μουσική φράση-, μια περιήγηση με όλες εκείνες τις εναρμονίσεις που καθορίζουν μια μελωδία. 

Βασικές Αρχές Σχεδιασμού

Η πρόταση επιδιώκει να συγκεράσει θέματα ένταξης και κλίμακας εντός του ανομοιόμορφου, υποβαθμισμένου και παλαιού πυρήνα του Ύψωνα. Το κτηριακό σύνολο της γειτονιάς του παλαιού Υψωνα αποπνέει μια γοητεία εντός του ευτελούς χαρακτήρα του, έτσι που να αποτελεί μια ιστορία από μόνο του. Η χωροθέτηση του μουσείου εντός του, μέσα από την αντίθεση της κτηριακής κλίμακας αλλά και την αντίθεση παλαιού και νέου, αποτελεί μια κίνηση φόρτισης της γειτονιάς με το σήμα ενός μικρού μεν, αλλά σημαντικού δημόσιου κτηρίου. Για τον λόγο αυτόν, η πρόταση δεν επιδιώκει να επιβληθεί στο γύρω περιβάλλον, αλλά να υιοθετήσει εκείνες τις ποιότητες του κτισμένου που θα κάνουν το κτήριο του μουσείου να ενταχθεί και να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος του συμπλέγματος -ως μια κορύφωση δομημένης πύκνωσης, και ως τοπόσημο όχι πομπώδες αλλά εναρμονισμένο στον ιστό.

Η αναγνωσιμότητα του μουσείου στο ευρύτερο πλαίσιο του κέντρου του Ύψωνα, αποτελεί άλλη μια παράμετρο που λαμβάνεται υπ' όψιν, έτσι ώστε το Μουσείο να ορίζεται από τη γεωμετρία, τα υλικά κατασκευής του κελύφους του αλλά και από τη λειτουργική του σχέση με τη γειτονιά. Η περιοχή έχει ανάγκη από μια εύληπτη πρόταση, αναγνώσιμη και αναγνωρίσιμη, χωρίς πομπώδεις ήχους αλλά εναρμονισμένη με το κοινωνικο-χωρικό πλαίσιο στο οποίο υπάρχει. Η κατασκευαστική και αισθητική καθαρότητα του μουσείου συστήνει έναν νέο “τόπο” που είναι διακριτικά σημαίνων -κάτι που παραπέμπει και στον χαρακτήρα της ιδέας που αντιπροσωπεύει. Η πρόταση ανταποκρίνεται στην εκπροσώπηση του έργου του καλλιτέχνη και των αξιών που αυτό αντιπροσωπεύει.

Η πρόταση

Η πρόταση αφορά ένα καθαρό κτηριακό σχήμα, το οποίο εδράζεται στην πλατεία και στέκει λιτό και απέριττο στον χώρο, σε εναρμόνιση με το κτισμένο που το περιβάλλει.

Η κλειστή και σαφής μορφή του προτάσσει την έννοια του μουσείου ως κιβωτού -ως εσωτερικότητας η οποία παραλαμβάνει τον επισκέπτη για να τον μυήσει στον κόσμο του πολιτισμού. Το κτήριο “δοχείο” δημιουργεί εντός του έναν νέο κόσμο για την προβολή της μουσικής και την ενίσχυση της δημιουργικής μάθησης.

Το κέλυφος του κτηρίου στέκει “δωρικό” με σκληρά ή μαλακά μέτωπα, δημιουργώντας σαφή όρια και σαφείς προσβάσεις από και προς τον δημόσιο χώρο. Ακολουθεί τις χαράξεις των τεμαχίων διατηρώντας τη συνεχή δόμηση, ορίζοντας τον αστικό ιστό και την κλίμακα της γειτονιάς.

Η υπόμνηση της σχέσης της περιοχής με το χωριό Λόφου, από όπου κατάγονται οι κάτοικοι του Ύψωνα, αφορά εκτός από τη γνωστή λιθοδομή, και την τυπολογία στη χάραξη των κτηριακών σχημάτων του χωριού -τις γειτονιές με τα πλατώματα και τα σπίτια με τις μικρές αυλές. Στη Λόφου τα μικρά δρομάκια καταλήγουν σε αδιέξοδα, δημιουργώντας πλατώματα -χώρους κοινωνικοποίησης και συναναστροφής. Πλατώματα ως δημόσιοι χώροι δημιουργούνται μπροστά από την εκκλησία και το σχολείο του χωριού. Η χρήση τους, αν και φανερώνει εσωστρέφεια, διατηρεί τον δημόσιο χαρακτήρα τους. Αυτή η χαρακτηριστική εκτόνωση του εσωτερικού σε πλατείες - μικρά υπαίθρια καθιστικά, συστήνει τον χώρο συνάντησης της παρέας του Μάριου Τόκα. Το μουσείο δημιουργεί ξανά εκείνη τη δομή στο εσωτερικό του, που αναβιώνει το βίωμα του οικισμού. Οι κενοί χώροι των αιθρίων που χωροθετούνται σε συνέχεια των περισσότερο δημόσιων χώρων του μουσείου, αποτελούν την καρδιά του κτηρίου και αποκτούν τη διάσταση του χώρου συνάντησης της κοινότητας. Τα αίθρια δημιουργούν δυνατότητες συσχετισμών και ανταλλαγής, μέσα από μια εσωτερικότητα η οποία αποτελεί τον παλμό του κτηρίου.

Η αναφορά στη Λόφου ενισχύεται και οπτικά μέσα από τη χρήση της πέτρας της περιοχής, αλλά και την εφαρμογή της ως λιθοδομής στις όψεις του κτηρίου, ως μονοκοντυλιά που διατρέχει και περιβάλλει το σχήμα από έξω προς τα μέσα. Τα αίθρια και οι αίθουσες εκθέσεων ως δοχεία αναφοράς που φέρουν τη λιθοδομή, ενισχύουν την υπόμνηση της παράδοσης και του τόπου. Με αυτό τον τρόπο η πέτρα της Λόφου αποτελεί ένα από τα διακριτά στοιχεία της πρότασης.

Άλλο ένα μορφολογικό στοιχείο που αποκτά συμβολική σημασία, είναι το “μουσικό κουτί” -το δωμάτιο μουσικής που αντανακλάται στην όψη του κτηρίου, σηματοδοτώντας τον εαυτό του μέσα από ένα πιο ευμετάβλητο σχήμα και αποτελώντας μια μικρή κορύφωση, όπως αυτήν της μουσικής κορώνας στο τέλος μιας μουσικής φράσης. Το δωμάτιο μουσικής εντός του μουσειολογικού προγράμματος αποτελεί το επιστέγασμα της μουσειακής εμπειρίας. Ταυτόχρονα εκφέρεται προς τα έξω, μέσα από μια ελεύθερη γεωμετρία, σημαίνοντας τον εαυτό του.

Η αρχιτεκτονική σύνθεση χαρακτηρίζεται από αισθητική καθαρότητα. Το μουσείο λειτουργεί ως δοχείο για την πολλαπλότητα των εκθεμάτων -ως ένας ουδέτερος καμβάς, ενίοτε μυστικιστικός για εκθέματα όπως οι αγιογραφίες, με ατμοσφαιρικό φως και σκιά, και ενίοτε φωτεινός και ανοικτός, για χώρους που θα παραλάβουν μουσικά όργανα και άλλα αντικείμενα.

Η εναλλαγή αυτών των ποιοτήτων των χώρων, του φωτός, των υλικών και του πρασίνου, του ανοικτού και κλειστού, λειτουργεί μέσα από μια αφηγηματική κάτοψη και τομή, όπου τα στοιχεία της παράδοσης -οι αυλές και οι παρέες των αιθρίων και το υλικό της πέτρας που διατρέχει όλο το κτήριο- είναι οργανικά δεμένα μεταξύ τους.

Στο κτήριο, η κίνηση ανάμεσα σε κλειστούς και ανοικτούς χώρους γύρω από την έννοια του αιθρίου εντείνει την αντίφαση του μέσα με το έξω και μαζί τη βιωματική εμπειρία στο μουσείο. Τα αίθρια δημιουργούν παρέες πολιτισμού. Η διαδοχή διαφοροποιημένων χωρικών ενοτήτων συστήνει μια αφηγηματικότητα -μια κινηματογραφική εμπειρία του χώρου μέσα από την κίνηση. Μέσα από την οπτικοκινητική εμπειρία, εντείνεται το βίωμα ενός σύγχρονου μουσειακού χώρου και η δημιουργική σκέψη για τη μουσική.

Αρχιτέκτονες: Χρίστος Παύλου, Χριστιάνα Καραγιώργη
Visuals: Andrew Nicolas