Β' Βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό με πρόσκληση για το νέο κτήριο του Pinewood – American International School

Αρχιτεκτονική μελέτη: Κ-Αρχιτέκτονες (Αιμιλία Ζουμπουλίδου, Αλίνα Πάνου, Αναστάσιος Κωτσιόπουλος, συνεργάτες: Ασημίνα Χατζημανώλη, Ελισάβετ Χαλκιοπούλου)
Πολιτικοί Μηχανικοί: STATIKA.GR (Γιώργος Νικολαΐδης, Παντελής Ζέρβας, Λαμπρινή Δέδα), Ιάκωβος Λαβασάς (σύμβουλος)
Η/Μ Μηχανικοί: Παντούλα Σουφαράπη και συνεργάτες (Παντούλα Σουφαράπη, Νικόλαος Ζήσης, Σέγκα Νίσυρη, Δημήτριος Πανταζής) 
3d απεικονίσεις: Σίμος Γρηγοριάδης 


1. Γενικές αρχές
Το κτήριο, κατά την άποψη των μελετητών, πρέπει να αντιπροσωπεύει την εποχή του, να εκφράζει τη λειτουργία του και τα υλικά κατασκευής του, να «μεταφράζει» τις ενεργειακές του ποιότητες σε μορφή, να δέχεται την ενδεχόμενη πολιτισμική διαφορετικότητα των ενοίκων του και να εντάσσεται ογκοπλαστικά στο τοπίο και την πολεοδομική οργάνωση του συνόλου, αποφεύγοντας όμως τις άμεσες αναφορές στα παλαιότερα κτήρια του campus του Ανατόλια. Πιο συγκεκριμένα, η κεντρική ιδέα είναι η πλήρης αξιοποίηση του διατιθεμένου οικοπέδου και ο σχεδιασμός ενός κτηρίου με κανονικό στατικό σύστημα και ευδιάκριτο λειτουργικό zoning, τόσο κατά την έννοια της κάτοψης όσο και της τομής, με τήρηση του μεγίστου ύψους χωρίς υπερβάσεις και με ελαχιστοποίηση των εκσκαφών. Η ιδέα αυτή οδήγησε σε έναν σχετικώς τυποποιημένο πρώτο όροφο, που στεγάζει το σύνολο των εκπαιδευτικών αιθουσών κατανεμημένων σε δύο εξωτερικές ζώνες και σε μια κεντρική ζώνη με αίθρια και κλιμακοστάσια. Ο όροφος αυτός εδράζεται επί ενός ισογείου με πιο ελεύθερη κάτοψη, όπου στεγάζονται λειτουργίες είτε λιγότερης τυποποίησης είτε/και μεγαλύτερου μεγέθους, όπως η διοίκηση, η μεγάλη αίθουσα γυμναστηρίου και εκδηλώσεων και το φουαγιέ της εισόδου. Η γεωμετρική οργάνωση του ισογείου επηρεάζεται χαρακτηριστικά από την ανάγκη η είσοδος του κτηρίου να είναι ορατή και προσβάσιμη χωρίς εμπόδια, από την πλατεία και τους χώρους στάθμευσης.                 

Εικ. 1 - Η κεντρική ιδέα σε 4 διαδοχικά βήματα

Το γεωμετρικό προϊόν της λύσης αυτής είναι ένα υπερυψωμένο, πεπλατυσμένο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο με δύο κύριες  ηλιοπροστατευόμενες όψεις και δύο μικρότερες προς βορρά και νότο. Το παραλληλεπίπεδο αυτό έχει μια χαρακτηριστική πέμπτη όψη (δώμα), κρίσιμη για τον φωτισμό και την ενεργειακή συμπεριφορά του.

Οι δύο μεγάλου μήκους όψεις τού παραλληλεπιπέδου χαρακτηρίζονται από έγχρωμες πλεγματικές κατακόρυφες περσίδες δύο μεγεθών, που εξασφαλίζουν αφ’ ενός ηλιοπροστασία αλλά και αφ' ετέρου διαφάνεια από το εσωτερικό λόγω της πλεγματικής τους μορφής. 

Εικ. 2 - Γενική διάταξη

Η χρήση καταβατικών φυτών από το δώμα επί επιλεγμένων περσίδων ενισχύει την ιδιαίτερη ταυτότητα αυτών των όψεων, λειτουργώντας αντιστικτικά σε σχέση με την τυποποίησή τους. Αντίθετα, οι μικρές όψεις είναι «τυφλές» σε ό,τι αφορά τα ανοίγματα προς βορρά και νότο, με την εξαίρεση ενός κατακορύφου κεντρικού ανοίγματος, τονίζοντας με τον τρόπο αυτό και την εσωτερικότητα των δύο ακραίων αιθρίων της κεντρικής ζώνης. Οι δύο μικρές όψεις χαρακτηρίζονται από την οπτική «αποκόλληση» των τοιχωμάτων, που λειτουργούν ως «σφραγίσματα», ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό την αμφίπλευρη οργάνωση του κτηρίου.

Εικ. 3 - Ανατολική όψη

Εικ. 4 - Δυτική όψη

Εικ. 5 - Nότια όψη

Εικ. 6 -  Bόρεια όψη

Προβλέπεται απλό κατασκευαστικό σύστημα με χρήση οπλισμένου σκυροδέματος εμφανούς εξωτερικά, υψηλός βαθμός τυποποίησης και αποφυγή ακριβών υλικών.

2. Λειτουργικές ενότητες
Το κτήριο διαχωρίζεται καθ’ ύψος ως εξής: εξυπηρετήσεις στο υπόγειο, διοίκηση και δημόσιοι χώροι στο ισόγειο, χώροι εκπαίδευσης στον όροφο, βιοκλιματικές διατάξεις στο δώμα. Ειδικότερα, προβλέπονται:

Εικ. 7 - Διάγραμμα χρήσεων

α. στο υπόγειο: 
- χώρος στάθμευσης 33 οχημάτων με εξυπηρέτηση ΑΜΕΑ και χώρος τροφοδοσίας της μεγάλης αίθουσας
- μεγάλη αίθουσα συγκεντρώσεων
- εξυπηρετήσεις πολιτιστικών και αθλητικών δραστηριοτήτων της αίθουσας (ειδικές αποθήκες εξοπλισμού και σκηνικών, γραφείο, αποδυτήρια και χώροι υγιεινής)
- γενικές αποθήκες
- χώροι Η/Μ εγκαταστάσεων

Εικ. 8 - Κάτοψη υπογείου

β. στο ισόγειο: 
- κεντρικός χώρος εισόδου και διανομής, με κυλικείο και χώρο εισόδου και διαλείμματος (φουαγιέ) που εξυπηρετεί τις συγκεντρώσεις των μαθητών, και τη μεγάλη αίθουσα
- μεγάλη αίθουσα συγκεντρώσεων, πολιτισμού και αθλητισμού μέγιστης χωρητικότητας 235 θέσεων με τους βοηθητικούς της χώρους (αποθήκες, αποδυτήρια, γραφείο, WC κλπ.)
- χώροι διοίκησης και επαφής γονέων, μαθητών και εκπαιδευτικών

Εικ. 9 - Κάτοψη ισογείου

γ. στον όροφo:
- χώροι διδασκαλίας παντός είδους με κεντρικό και περιμετρικό φυσικό φωτισμό και πλεγματικές κατακόρυφες περσίδες ηλιοπροστασίας
- εσωτερικά αίθρια για φωτισμό των διαδρόμων και υπαίθριο μάθημα

Εικ. 10 - Κάτοψη ορόφου

δ. στο δώμα
- φυτεμένες επιφάνειες με δύο ευδιάκριτες ζώνες στις μεγάλες πλευρές για τη φύτευση καταβατικών φυτών
- απολήξεις κλιμακοστασίων και ανελκυστήρων για υπηρεσιακή χρήση
- εξωτερικές μονάδες (ψύκτες) Η/Μ εγκαταστάσεων
- ζώνες φεγγιτών με τα ανοίγματα στραμμένα προς βορρά και τις κεκλιμένες επιφάνειες με τα φωτοβολταϊκά σώματα στραμμένες προς τον νότο 

Εικ. 11 - Κάτοψη δώματος

3. Πρόσβαση και διαφυγή
Ειδική μέριμνα προβλέπεται για την πρόσβαση από τους χώρους στάσης και στάθμευσης οχημάτων (λεωφορείων και ΙΧ). Για τον λόγο αυτό η γεωμετρία της κάτοψης του ισογείου και της πλατείας ανατολικά του κτηρίου διαμορφώνεται έτσι, ώστε η είσοδος του κτηρίου να είναι ορατή από τους χώρους στάθμευσης, η πρόσβαση προς αυτήν να είναι άμεση χωρίς τη μεσολάβηση κλιμάκων, και έτσι ώστε να διατηρηθεί η χάραξη του σημερινού πεζοδρόμου που διασχίζει το campus. 

Εικ. 12 – Διάγραμμα προσβάσεων στο κτήριο

Η σημερινή διαμόρφωση των υπαιθρίων χώρων που περιβάλλουν το κτήριο, τηρείται μεν ως προς τις αρχές της αλλά ανασχεδιάζεται, προσαρμοζόμενη στις υψομετρικές καμπύλες και με τρόπο τέτοιο ώστε να διατηρούνται όλες οι υπάρχουσες δενδροστοιχίες αλλά και η πλειονότητα των μεμονωμένων δένδρων με κατάλληλες διαμορφώσεις, αν η στάθμη του ριζικού συστήματος δεν ταυτίζεται απολύτως με τη στάθμη του διαμορφωμένου δαπέδου.

Σε ό,τι αφορά την προστασία των ενοίκων και ιδίως των μαθητών έναντι πυρκαγιάς, σεισμού κλπ., όπως και την ευκολία διαφυγής, προβλέπονται οδεύσεις, που επιτρέπουν τη διαφυγή από οποιοδήποτε σημείο του ορόφου και του υπογείου, πάντοτε προς δύο αντιδιαμετρικές κατευθύνσεις. Οι οδεύσεις αυτές οδηγούν στα δύο πυρασφαλή κεντρικά και τα δύο εξωτερικά κλιμακοστάσια στις στενές πλευρές του κτηρίου.

4. Ποιότητα του εσωτερικού και των ημιυπαιθρίων χώρων 
Επιδιώκονται ειδικά χαρακτηριστικά: 

α. στην κάθε αίθουσα, όπως η οργάνωση της οροφής, η εκμετάλλευση των αιθρίων και η διαφάνεια των ηλιοπροστατευτικών περσίδων, που έχουν ως αποτέλεσμα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων φυσικού φωτισμού της αίθουσας (μόνον από την οροφή, μόνον από τα παράθυρα, από τα παράθυρα και την οροφή με κατάλληλη ρύθμιση των περσίδων οροφής και των ρολών blinds των παραθύρων κ.α.) όπως και ανάλογες δυνατότητες σε ό,τι αφορά τον φυσικό αερισμό,

β. στον μεγάλο χώρο εισόδου και κυλικείου από όπου υπάρχει άμεση πρόσβαση προς τη μεγάλη αίθουσα και τη διοίκηση αλλά και προς τον όροφο των αιθουσών διδασκαλίας, μέσω κεντρικού ελεύθερου κλιμακοστασίου, δύο κλειστών πυρασφαλών κλιμακοστασίων και, επικουρικώς, ενός εκ των δύο ανελκυστήρων,

γ. στην αξιοποίηση των στοών ανατολικά και δυτικά για συγκέντρωση των μαθητών και διάταξη τραπεζοκαθισμάτων του κυλικείου με θέα προς το γήπεδο,

δ. στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων: ελεγχόμενος με ρολά blinds πλευρικός φυσικός φωτισμός, οροφή σχεδιασμένη για μέγιστη ακουστική συμπεριφορά, μεγάλο ύψος (περ. 7.50 μ.) που επιτρέπει όλες τις χρήσεις, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές (μέγιστη χωρητικότητα 235 θέσεων καθημένων) και αθλητικές, σταθερές κερκίδες περίπου 50 θέσεων, πλήρη υποστήριξη με αποδυτήρια, αποθήκες κλπ. και άμεση πρόσβαση από το υπόγειο parking.

Εικ. 13 – Απόσπασμα κάτοψης με εναλλακτικές χρήσεις της μεγάλης αίθουσας (χώρος συγκεντρώσεων, γήπεδο)

Εικ. 14 – Κατά μήκος τομή 1

Εικ. 15 – Κατά μήκος τομή 2

5. Ειδικές ποιότητες, υλικά, βιοκλιματικός σχεδιασμός και ενεργειακή συμπεριφορά
Αποφεύγονται «βαρέα» υλικά και συμπαγής οργάνωση. Επιδιώκεται το μέγιστο της διαφάνειας και ευελιξίας. Προβλέπεται ηλιοπροστασία στις μεγάλες πλευρές με χρήση πλεγματικών περσίδων με καταβατικά φυτά. Προβλέπεται επίσης φυσικός φωτισμός και αερισμός μέσω φεγγιτών και αιθρίων για όλους τους χώρους διδασκαλίας, ώστε να αποφεύγεται κατά το δυνατόν η χρήση τεχνητού αερισμού και κλιματισμού, που πάντως προβλέπονται από τη μελέτη και τους σχετικούς κανονισμούς (σε ό,τι αφορά τον αερισμό).

Αναλυτικότερα, οι κατακόρυφες περσίδες αποτελούν ουσιώδες μορφολογικό και βιοκλιματικό χαρακτηριστικό του κτηρίου. Με τη μορφή και τη διάταξή τους επιτυγχάνεται η ενσωμάτωση του πρασίνου στο σύστημα ηλιοπροστασίας (καταβατικά φυτά στις πλεγματικές περσίδες που αρδεύονται από το μερικώς φυτεμένο δώμα). Προβλέπονται δύο μεγέθη περσίδων και πύκνωσή τους ανάλογα με το μέγεθος, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα ενδιαφέρον οπτικό αποτέλεσμα, το οποίο εντείνεται από τη χρήση χρωμάτων που ανήκουν σε μια χρωματική παλέτα που αντιστοιχεί στα χρώματα του Pinewood (πράσινο) και του Anatolia College (μπλε), δημιουργώντας έτσι και ένα στοιχείο ταυτότητας για το νέο κτήριο.

Εικ. 16 - Η πρόσβαση στο κτήριο από τους χώρους στάθμευσης και οι περσίδες της ανατολικής πλευράς

Εικ. 17 – Η ανατολική όψη και η είσοδος του κτιρίου

Εικ. 18 - Βιοκλιματικά χαρακτηριστικά σε τομή

Εικ. 19 – Διάγραμμα θέσης του ηλίου (θερινό ηλιοστάσιο)

Στις αίθουσες διδασκαλίας σχεδιάζονται φεγγίτες οροφής, που προσφέρουν σταθερό φωτισμό λόγω του βόρειου προσανατολισμού τους, σε συνδυασμό με ψευδοροφή περσίδων αλουμινίου.

Εικ. 20 – Τομή αίθουσας διδασκαλίας

Τα αίθρια, εκτός από τη χρήση τους ως χώρων διαλείμματος ή υπαίθριας διδασκαλίας, βοηθούν στον διαμπερή αερισμό και φυσικό δροσισμό των χώρων κίνησης αλλά και ορισμένων αιθουσών.

Τέλος, τα φυτεμένα δώματα που καλύπτουν μερικώς το κτίριο βοηθούν στη θερμομόνωση, ενώ οι κεκλιμένες επιφάνειες των φεγγιτών χρησιμοποιούνται για την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών πανέλων.

Συνοπτικά στο κτήριο χρησιμοποιούνται τα εξής υλικά:
- οπλισμένο σκυρόδεμα με κρυσταλλοποιητή, εμφανές εξωτερικά με εσωτερική μόνωση ορυκτοβάμβακα και εσωτερική επένδυση γυψοσανίδας
- εσωτερικές επενδύσεις εξωτερικών τοίχων σκυροδέματος από απλή γυψοσανίδα με μόνωση ορυκτοβάμβακα και εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι επίσης από γυψοσανίδα, διπλή 4 φύλλων, και με χρήση πυράντοχης ή ανθυγρής γυψοσανίδας κατά περίπτωση,
- ψευδοροφές ηχοαπορροφητικής γυψοσανίδας με κινητές περσίδες αλουμινίου στη θέση των φεγγιτών, και ειδικών ηχοανακλαστικών panels στην οροφή της μεγάλης αίθουσας,
- εξωτερικά κουφώματα αλουμινίου με ρολά συσκότισης (blinds), στα παράθυρα των χώρων εκείνων όπου απαιτείται πλήρης συσκότιση, και ημιδιαφανή ρολά ηλιοπροστασίας στους χώρους γραφείων.
- εσωτερικά κουφώματα ξύλου με μεταλλικά πλαίσια και πυράντοχες πόρτες όπου το απαιτήσει η σχετική μελέτη,
- δάπεδα βιομηχανικού τύπου παντού και παρκέ ξύλου, ειδικών προδιαγραφών για μπάσκετ, στη μεγάλη αίθουσα,
- ηχοαπορροφητική επένδυση στους πλευρικούς τοίχους της μεγάλης αίθουσας με ρολά blinds στα παράθυρά της,
- ηλιοπροστατευτικές πλεγματικές περσίδες ηλεκτροστατικής βαφής,
- δώματα με αντεστραμμένη μόνωση και τοπικώς με φύτευση κ.α.

Εικ. 21 -  Προοπτική τομή κατά πλάτος στη μεγάλη αίθουσα

Εικ. 22 - Συνολική άποψη του κτηρίου από ψηλά (από νοτιοδυτικά)

Εικ. 23 – Ο διάδρομος του ορόφου

Εικ. 24 – Μια αίθουσα προς το αίθριο

Εικ. 25 Το κυλικείο και ο ημιυπαίθριος χώρος του στη δυτική πλευρά

6. Κατασκευαστικό σύστημα και Η/Μ εγκαταστάσεις
Ο φορέας του κτιρίου (πλάκες, υποστυλώματα, τοιχία, δοκοί, θεμελίωση) θα διαμορφωθεί εξ ολοκλήρου από οπλισμένο σκυρόδεμα, σύμφωνα με το ισχύον κανονιστικό πλέγμα των Ευρωκωδίκων. Η κατασκευή θεωρείται συμβατική, διαθέτοντας απλή στατικά γεωμετρία και σαφή κάναβο κατακόρυφων στοιχείων, χωρίς να παρουσιάζει δυσεπίλυτα προβλήματα στην υλοποίησή της. Στη συνέχεια δίνονται επιγραμματικά ορισμένα τεχνικά στοιχεία, τα οποία κρίνεται ότι αξίζουν ειδικής μνείας:

Η θεμελίωση προβλέπεται ως ενιαία κοιτόστρωση αποτελώντας ταυτόχρονα και το δάπεδο των υπογείων χώρων, μειώνοντας με τον τρόπο αυτό το βάθος εκσκαφής, καθώς και τα επιπρόσθετα στάδια σκυροδέτησης που θα απαιτούσε μία τυπική διάταξη, χωρίς τελικά να υπάρχει κάποια αξιόλογη επαύξηση του κόστους.

Δεδομένου του περιορισμένου διατιθέμενου χώρου για την ανάπτυξη του εργοταξίου, η εκσκαφή του υπογείου ως ανοικτού ορύγματος μάλλον θα πρέπει να αποκλειστεί, επειδή θα επέφερε δυσμενείς συνέπειες στη λειτουργία των όμορων συγκροτημάτων και στη διατήρηση των γύρω δέντρων. Αντ' αυτής προτείνεται, στην παρούσα φάση τουλάχιστον, η έμπηξη παραμενουσών πασσαλοσανίδων κατά μήκος του περιγράμματος του κτιρίου, λύση απόλυτα εφικτή και όχι οικονομικά απαγορευτική, σύμφωνα με τα γεωτεχνικά δεδομένα της περιοχής.

Η ιδιαιτερότητα της πτυχωτής πλάκας της επικάλυψης αντιμετωπίζεται με τη χρήση διπλών πάνελ ξυλοτύπου και τη διάστρωση αυτοσυμπυκνούμενου σκυροδέματος, υλικό που πλέον διατίθεται άμεσα από τις μονάδες παραγωγής της Θεσσαλονίκης.

Λόγω του σχετικά μεγάλου μήκους του κτιρίου, αναμένεται να αναπτυχθούν μετρήσιμα εντατικά μεγέθη λόγω των θερμοκρασιακών μεταβολών, αν και η χωροθέτηση στο εσωτερικό των δύσκαμπτων στοιχείων (τοιχώματα) αμβλύνει την όλη κατάσταση. Στην περίπτωση που το μέγεθος των καταναγκασμών αποδειχθεί αξιόλογο, θα δημιουργηθεί κατακόρυφος κατά πλάτος αρμός διαχωρισμού στο μέσον περίπου, με μία απλή αναδιάταξη των υποστυλωμάτων στη θέση αυτή.

Οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις του κτηρίου περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις κλιματισμού, εξαερισμού, ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις ισχυρών και ασθενών ρευμάτων, ανελκυστήρες, εγκατάσταση αντικεραυνικής προστασίας, καθώς και εγκαταστάσεις ενεργητικής πυροπροστασίας. Στο επίπεδο της προκαταρκτικής μελέτης, σημειώνονται τα εξής για όσες από αυτές παρουσιάζουν κάποιες ιδιαιτερότητες:  

Για τον κλιματισμό του κτηρίου θα εγκατασταθεί σύστημα ψύξης - θέρμανσης VRV αποτελούμενο από εξωτερικές και εσωτερικές μονάδες, είτε στις ψευδοροφές είτε εντός των δαπέδων, όπου θα χρησιμοποιηθούν μονάδες χαμηλού ύψους (<0,15 μ.). Ο εξαερισμός του κτιρίου, υποχρεωτικός για εκπαιδευτήρια, θα γίνει με εναλλάκτες προκλιματιζόμενου αέρα, αξιοποιώντας την ενέργεια του απορριπτόμενου αέρα, με τη χρήση στοιχείου από αλουμίνιο ή άλλο υλικό με μεγάλη θερμική αγωγιμότητα και βαθμό ανάκτησης της απορριπτόμενης θερμότητας άνω του 50%. Η ύπαρξη, πάντως, των φεγγιτών φυσικού φωτισμού και εξαερισμού στις αίθουσες διδασκαλίας, αναμένεται να ελαχιστοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες του κτηρίου. 

Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις ισχυρών ρευμάτων περιλαμβάνουν την ηλεκτρική εγκατάσταση φωτισμού, την ηλεκτρική εγκατάσταση κίνησης, την ηλεκτρική εγκατάσταση πινάκων, την ηλεκτρική εγκατάσταση ρευματοδοτών και την εγκατάσταση γείωσης. Στον χώρο του υπογείου υπάρχει πρόβλεψη και για εγκατάσταση υποσταθμού μέσης τάσης. Θα προβλεφθεί πλήρες δίκτυο ασθενών ρευμάτων, τόσο για τις επικοινωνίες όσο και για τον έλεγχο των λειτουργιών του κτηρίου (BMS). Προβλέπονται επίσης φωτοβολταϊκές διατάξεις στο δώμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, που θα διατεθεί στο δίκτυο ή θα αξιοποιηθεί κατά περίπτωση για τη λειτουργία του κτηρίου.

Στο κτήριο θα εγκατασταθούν μέσα ενεργητικής πυροπροστασίας, τα οποία θα καλύπτουν το σύνολο των χώρων του, με ειδική πρόβλεψη για τους χώρους Η/Μ εγκαταστάσεων και στάθμευσης οχημάτων. Στο υπόγειο έχει προβλεφθεί επαρκής χώρος για εγκατάσταση αντλιοστασίου καθώς και δεξαμενής πυρόσβεσης.

Η τυποποίηση του κατασκευαστικού συστήματος και του συστήματος αερισμού επιτρέπει την ευελιξία των χώρων διδασκαλίας και την ενδεχόμενη μετακίνηση των εσωτερικών διαχωριστικών τοίχων στο μέλλον.