Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Προσχεδίων για το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης

Αστική προσέγγιση
Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης (ΝΑΜΣ) αποτελείται από ένα σύγχρονο κτηριακό συγκρότημα, που περικλείει το αρχιτεκτονικό μνημείο του ΧΥΜΟΦΙΞ του Ζενέτου και αποτελεί, μαζί με τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο, τον νέο πόλο έλξης της Σπάρτης. Πρόκειται για το νέο τοπόσημο της ευρύτερης περιοχής, το οποίο φιλοδοξεί να προσελκύσει εσωτερικό και εξωτερικό τουρισμό, όχι μόνο λόγω της μουσειακής αξίας των εκθεμάτων του αλλά και ως απόρροια ενός σύγχρονου σχεδιασμού. 

Το κτήριο είναι τοποθετημένο στο ανατολικό μέτωπο παράλληλα με τον εθνικό δρόμο Σπάρτης-Τρίπολης, δημιουργώντας ένα μέτωπο στον αυτοκινητόδρομο και αποκαλύπτοντας τον χαρακτήρα του νέου μουσείου στους επισκέπτες της πόλης, ενώ στο ίδιο το μουσείο δημιουργείται ένα υψηλό φράγμα τοπικής φύτευσης, για λόγους ηχοπροστασίας και απομόνωσης από τον οδικό άξονα.

Η κύρια είσοδος τοποθετείται στη νότια πλευρά του οικοπέδου και σηματοδοτείται από μία ανοιχτή πλατεία-πάρκο, ως απόληξη της διαδρομής από την Ακρόπολη προς τον ποταμό Ευρώτα. Η πλατεία αναδεικνύει την κύρια όψη του διατηρητέου κτηρίου του Ζενέτου, αλλά και τον τρόπο που αυτή συνδιαλέγεται με το νέο κέλυφος του μουσείου, αποτελώντας έναν αμιγώς δημόσιο χώρο, ο οποίος δρα εκτονωτικά για το αναψυκτήριο. Δημιουργείται έτσι ένα σύστημα ερεθισμάτων ψυχαγωγικού, πολιτιστικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, που επιδρούν στην ανάδειξη του Μουσείου ως νέου σημείου συνάντησης στην πόλη. 

Στη δυτική πλευρά του οικοπέδου αναδεικνύονται τα αρχαιολογικά ευρήματα, μέσω της τοποθέτησης πατημένου χώματος κατά μήκος της αρχαίας οδού. Ο αρχαιολογικός χώρος, σε συνδυασμό με την έκθεση ψηφιδωτών, αποτελούν τον αφηγηματικό επίλογο της περιήγησης του επισκέπτη, η οποία καταλήγει σε έναν υπερυψωμένο χώρο/κιόσκι, μία πλατφόρμα παρατήρησης και επισκόπησης της θέας. 

Προχωρώντας προς το βόρειο μέτωπο, χωροθετούνται ο χώρος στάθμευσης των οχημάτων αλλά κι ένας υπαίθριος χώρος στάθμευσης για κατασκηνωτές, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και την κατάληξη της αρχαιολογικής διαδρομής, όπου δίνεται η ευκαιρία στον επισκέπτη να ακολουθήσει τα ίχνη του αρχαίου δρόμου προς τον Ευρώτα και τους υπόλοιπους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής. 

Πρωταγωνιστικό ρόλο στον σχεδιασμό του Μουσείου παίζει η χάραξη μιας συνδετικής αρχαιολογικής πορείας, που θα ξεκινάει από τα διασκορπισμένα αρχαιολογικά ευρήματα της πόλης, θα περνάει από την Ακρόπολη, θα κορυφώνεται με την επίσκεψη του περιπατητή στο νέο μουσείο και θα καταλήγει σε ειδικά διαμορφωμένα πλατώματα πάνω στον ποταμό Ευρώτα, όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να απολαύσει το φυσικό λακωνικό τοπίο.

Η διαδρομή αυτή ορίζεται από τον πύργο του διατηρητέου κτηρίου ΧΥΜΟΦΙΞ, που αποτελεί σημείο αναφοράς και σημείο εκκίνησης για μια γραμμική πορεία στο ίχνος του πύργου, που παραλαμβάνει τον περιπατητή από την πόλη, και μέσω του νέου Μουσείου τον οδηγεί στο ποτάμι. 

Αρχιτεκτονική προσέγγιση
Το κτήριο του μουσείου προκύπτει μέσω της αναγνώρισης και της πρόθεσης ανάδειξης των ιδανικών αναλογιών του υφιστάμενου κτηρίου του Ζενέτου και τον ορισμό του ως μονάδα, η οποία επαναλαμβάνεται για να διαμορφωθούν οι νέοι χώροι του Μουσείου και των χώρων εργαστηρίων και αποθηκών. Ως κύριο στοιχείο αναγνωρίζεται ο πύργος του κτηρίου ΧΥΜΟΦΙΞ, ο οποίος χρησιμοποιείται για να ορίσει τον άξονα κίνησης και εισόδου, τις ζώνες κίνησης, αλλά και για να διαχωρίσει οπτικά τους τρεις όγκους μεταξύ τους. Το στοιχείο του πύργου επαναλαμβάνεται στο νέο κτήριο, όχι μόνο με τη μορφή της προεξοχής αλλά και Τ, άλλοτε ως διαμπερές αίθριο και άλλοτε ως φεγγίτης για την επίτευξη του επαρκούς φυσικού φωτισμού. 

Το κτήριο του ΧΥΜΟΦΙΞ φιλοξενεί τους ανοιχτούς χώρους προς το κοινό, καθώς και την είσοδο και έξοδο του Μουσείου, ενώ το δεύτερο κτήριο εμπεριέχει τον κορμό της μουσειακής έκθεσης, και το τρίτο τους χώρους εργασίας και αποθήκευσης.

Οι τρεις διαφορετικές ενότητες διαμορφώνουν έναν ενιαίο συνολικό όγκο μέσω των ενιαίων υλικών τους, εξωτερικά με πέτρα και τούβλα και στους ημιυπαίθριους χώρους με κινητά πετάσματα/πάνελ. Η σύνθεση του συνολικού όγκου σε συνδυασμό με τη διαφοροποίηση των υλικών συνθέτουν το νέο Μουσείο, αποδίδοντάς του έναν μνημειακό χαρακτήρα και καθιστώντας το σημείο αναφοράς για την πόλη.

Οργάνωση της έκθεσης

Οι εκθεσιακοί χώροι στεγάζονται στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο του καινούριου κτηρίου, ενώ καταλαμβάνει κι ένα μέρος του ανατολικού τμήματος του υφιστάμενου. Ο επισκέπτης μεταβαίνει από το υφιστάμενο κτήριο ΧΥΜΟΦΙΞ στον πρώτο όροφο του καινούριου κελύφους, όπου η όψη διανοίγεται για να καδράρει τη θέα προς την Ακρόπολη και το ευρύτερο φυσικό τοπίο.

Η ορθογωνική διάταξη της κάτοψης επιτρέπει την ανάπτυξη ελεύθερων εύπλαστων χώρων, με δυνατότητες εναλλαγής ποιοτήτων και ευέλικτων όσον αφορά την οργάνωση της έκθεσης. Το σύστημα των τοίχων, που αποτελείται από ελαφριά σταθερά η κινητά στοιχεία, με αδιαφανή και ημιδιαφανή φύλλα μεταξύ του δομικού καννάβου, επιτρέπει την οπτική επικοινωνία μεταξύ των χώρων, γεγονός που συμβάλλει και στην ήπια μετάβαση του επισκέπτη από τον έναν στον άλλον, αλλά προσφέρει και τη δυνατότητα ελευθερίας κίνησης μέσα στην έκθεση, χωρίς να υπάρχει μια αυστηρά προκαθορισμένη διαδρομή που πρέπει να ακολουθηθεί. 

Διαγωνισμός: Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης
Έτος: 2019
Περιοχή: Σπάρτη

Αρχιτεκτονικό γραφείο: alias architects, E. M. Buchholz – A. P. Liakopoulos
Ομάδα μελέτης: Edith Buchholz-Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός, Άρης Λιακόπουλος-Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός, Μαρία Καλογεράκη-Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός
Σύμβουλος Αρχιτεκτονικού φωτισμού: Σάκης Χατζηπαυλής
Σύμβουλοι Βιοκλιματικού Σχεδιασμού και Η/Μ: Ευρώπη Χατζοπούλου-Χημ. Μηχανικός,
Κωνσταντίνος Αναγνωστάκης-Mηχ. Μηχανικός
Στατική Μελέτη: Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος-Πολ. Μηχανικός
Σύμβουλος Μουσειολογικής Μελέτης: Ιουλία Σκουνάκη-Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος