Α’ Βραβείο σε Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για το Κτίριο Υπηρεσιών Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής στην Ελευσίνα - Ένα Δημόσιο Κτίριο Αυτοδιοίκησης με Κοινωνικό, Πολιτιστικό και Οικολογικό χαρακτήρα

Τη Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου 2023 παρουσιάστηκε στον Αντιπεριφερειάρχη και την Τεχνική Υπηρεσία της Περιφέρειας Δυτικής Αττικής, σε φορείς του Δήμου Ελευσίνας, στο κοινό και σε εκπροσώπους της εταιρείας ΤΣΙΜΕΝΤΟ ΤΙΤΑΝ Α.Ε., η μελέτη για το Κτίριο Υπηρεσιών Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής στην Ελευσίνα, που απέσπασε το Α’ Βραβείο σε Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό. Η παρουσίαση έγινε από τον Τάσο Μπίρη και τη Σοφία Τσιράκη, εκ μέρους της ομάδας μελέτης.

Ομάδα Μελέτης: 
Σοφία Τσιράκη, Αρχιτέκτων ΕΜΠ, Καθηγήτρια ΕΜΠ
Θανάσης Καραχάλιος, Αρχιτέκτων ΔΠΘ
Μάγδα Χαμπάλογλου, Αρχιτέκτων ΔΠΘ
Σωτήρης Καραχάλιος, Αρχιτέκτων ΕΜΠ
Λουίζα Μπελεμέζη, Αρχιτέκτων ΕΜΠ
Σοφία Τζαβέλλα, Αρχιτέκτων ΕΜΠ
Σύμβουλος μελέτης: Τάσος Μπίρης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ
Συνεργάτης αρχιτέκτων σε θέματα βιοκλιματικής στρατηγικής: Σωτήρης Κωτσόπουλος
Στατική μελέτη: Νίκος Δέτσης
Η/Μ μελέτη: Νάσος Αρώνης
3d visualization: Σπύρος Μπούκας, K-rendering

«Στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα, μέχρι στιγμής η κυριαρχούσα τυπική δημόσια αρχιτεκτονική αυτο-περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη δημιουργία χώρων μονοσήμαντων, για εξυπηρέτηση κυρίως πρακτικών διεκπεραιωτικών θεμάτων ή γραφειοκρατικών προβλημάτων των πολιτών και -συνήθως- τίποτε περισσότερο.

Όμως αυτό το ελλείπον «Περισσότερο», είναι που πρέπει επιτέλους να προσδιοριστεί και κυρίως να συμπεριληφθεί ως αναγκαίο χαρακτηριστικό αυτής της αρχιτεκτονικής. Καθώς αφορά θέματα ή προβλήματα που αναφέρονται σε όλο το φάσμα του «θαύματος», αλλά και του «δράματος» της σύγχρονης δημόσιας ζωής. Αποκαλύπτοντας, έτσι, την αντιστικτική σχέση της με την -αποκαλούμενη ως «δημόσια»- τυπική αρχιτεκτονική που σήμερα κυριαρχεί.

Αντιθέτως, το -προτεινόμενο και παρουσιαζόμενο εδώ- κτίριο, αυτήν ακριβώς τη ζητούμενη καθημερινή σχέση και επίδραση μεταξύ μιας νέας Δημόσιας Αρχιτεκτονικής και μιας -ανάλογα ανανεωμένης- δημόσιας ζωής των πολιτών, επιχειρεί ως ιδέα και εφαρμογή, πρωτίστως να επαναπροσδιορίσει και να βελτιώσει.

Μια αρχιτεκτονική που να μπορεί να ικανοποιεί, αλλά και να συνδυάζει την πρακτική-διοικητική χρήση των χώρων της με έναν πιο οικείο, πιο συλλογικό, πιο φυσικό -δηλαδή βιοκλιματικό- τρόπο διαβίωσης (και όχι συσσώρευσης) των πολιτών σε αυτούς.

Και επιπλέον, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα να παραμένουν, να σκέφτονται και να κινούνται σε χώρους με πολλαπλό νόημα και για ποικίλες χρήσεις, πέραν εκείνων προς τυπική εξυπηρέτηση ενός απρόσωπου «κοινού».»

(Τ. Μπίρης, απόσπασμα από την παρουσίαση του κτιρίου).

Το κτίριο θεωρημένο από ψηλά, ενταγμένο στο περιβάλλον του (φυσικό, πολεοδομικό, αρχαιολογικό, κοινωνικό, σε άμεση γειτνίαση με τις ιστορικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις του ΤΙΤΑΝΑ).

Συνοπτική περιγραφή

Το νέο Διοικητικό-Πολιτιστικό κτίριο της περιφέρειας Δυτικής Αττικής (ΠΕΔΑ) βρίσκεται σε κομβικό σημείο, σε μια περιοχή φυσικού πρασίνου με υψηλή βλάστηση από δέντρα ευκαλύπτων.

Το ίδιο το κτίριο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς τόσο της πόλης όσο και της ευρύτερης περιοχής της περιφέρειας, καθώς διαμορφώνει μια εμβληματική «πύλη εισόδου» από τον κεντρικό άξονα της οδού Ηρώων Πολυτεχνείου και συσχετίζεται άμεσα τόσο με το κέντρο της σύγχρονης πόλης της Ελευσίνας, όσο και με τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της εταιρείας «ΤΙΤΑΝ», με θέα τον αρχαιολογικό χώρο, τη θάλασσα και τους βράχους των νταμαριών.

Η κύρια όψη του κτιρίου από τον κεντρικό οδικό άξονα της Ελευσίνας.

Η είσοδος προς τους χώρους υποδοχής του κοινού.

Η κεντρική ιδέα

Πρόκειται για την ιδέα μιας απολύτως σύγχρονης -από άποψη αισθητική, λειτουργική, κατασκευαστική, οικολογική- πρότασης δημόσιας κοινωνικής αρχιτεκτονικής, που ξεπερνά τη συγκεκριμένη γραφειακή χρήση της και συμβάλλει με τρόπο ανθρωποκεντρικό, συλλογικό, οικολογικό στην ευρύτερη κοινωνική και πολιτιστική ενεργοποίηση της πόλης και της δημόσιας ζωής.

Πρόπλασμα εργασίας (δεν παραδόθηκε στον διαγωνισμό)

Ένα μεγάλο «στέγαστρο-φυτεμένο δώμα» καλύπτει τα δύο επίπεδα, στα οποία αναπτύσσονται όλες οι λειτουργίες του κτιρίου. Λειτουργεί ως πολλαπλός μηχανισμός κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής, αλλά και αειφόρου σχεδιασμού, και συνθέτει την κεντρική ιδέα ενός σύγχρονου δημόσιου κτιρίου, σχεδιασμένου ως πρότυπο διοικητικό κέντρο αλλά και χώρος πολιτισμού, ψυχαγωγίας και εκπαιδευτικών δράσεων.

Προοπτικό του φυτεμένου δώματος. Η βιοκλιματική λειτουργία του.

Προοπτικό του φυτεμένου δώματος, ως υποδοχέα κοινωνικής ζωής.

Η επίπεδη εκτεταμένη επιφάνεια φυσικού πρασίνου, η οποία όπου χρειάζεται είναι διάτρητη, επιτρέποντας τοπικά την εισροή φωτός και την εισαγωγή και απαγωγή φυσικού αέρα στο σύνολο του συνθετικού πεδίου, αποτελεί βασικό στοιχείο της βιοκλιματικής λειτουργίας του. Το δώμα, σε συνδυασμό με το επίπεδο του ισογείου, όπου προτείνεται η δημιουργία ενός δικτύου τεχνητού αύλακα νερού, και με τους υφιστάμενους υψηλούς ευκάλυπτους που το αγκαλιάζουν προστατευτικά, βελτιώνουν το μικροπεριβάλλον της σύνθεσης, ακόμα και τις κλιματολογικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής, συνιστώντας έναν «Ενεργειακό Πύκνωτή» (Energy Capacitor).

Χειροποίητο οικοδομικό σχέδιο του στατικού φορέα του στεγάστρου σε κ. 1:50. Η αξιοποίηση της ειδικής διαμόρφωσής του, από άποψη διαστασιολογική, κατασκευαστική, λειτουργική, αισθητική και κυρίως βιοκλιματική (διαμόρφωση διαμπερών ζωνών δροσισμού και ηλιασμού, πρόβλεψη αγωγών και οπέων απαγωγής και εισαγωγής αέρα, δημιουργία buffer zones προστασίας από τους βορινούς ανέμους αλλά και από τον δυτικό ηλιασμό, ένταξη στη μορφολογική επίλυση του στατικού φορέα κινητικών συστημάτων ηλιοπροστασίας κ.α.). 

Υπολογισμοί ηλιασμού – σκιασμού βάσει προγράμματος Diva (ενδεικτικό μέρος της μελέτης και καταγραφής)

Ταυτοχρόνως και ως κοινωνικός υποδοχέας, το ίδιο δώμα με το υπαίθριο θέατρο λειτουργεί ως επέκταση του φυσικού φυτεμένου εδάφους της πόλης και ως υπερυψωμένος «Αστικός Κήπος» (Urban Garden) με θέα τις πολλαπλές εκφάνσεις της Ελευσίνας.

Η λειτουργική οργάνωση

Κάτω από το φυτεμένο δώμα, οργανώνονται όλες οι λειτουργίες: είτε σε χώρους «γραμμικούς-στοές», ή αλλιώς πτέρυγες και «περάσματα», είτε σε χώρους «συλλογικούς-ενωτικούς», δηλαδή εσωτερικά ή υπαίθρια «αίθρια» και χώρους στάσης-κοινωνικής επικοινωνίας. Χώροι που συνθέτουν με διπλό τρόπο την πρακτική-διοικητική λειτουργία με την πολιτισμική, ψυχαγωγική και συλλογική χρήση τους.

Ο χώρος υποδοχής – η σχέση με το μικρό αίθριο

Τα συνθετικά στοιχεία του κτιρίου

Εσωτερικό προοπτικό γραφειακών χώρων ορόφου, στη ζώνη του γραφείου περιφερειάρχη. Διακρίνεται το αίθριο και η παρουσία του υψηλού πρασίνου που είναι συνεχώς παρούσα στη σύνθεση. 

Το κτίριο αναπτύσσεται σε δύο στάθμες, στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο, με την ανωδομή να καταλαμβάνει χώρους 6800 τμ. Ενώ το υπόγειο περιλαμβάνει χώρους στάθμευσης και υποστηρικτικούς μηχανολογικούς και αποθηκευτικούς χώρους  4.500 τμ.

Στο ισόγειο, στην πτέρυγα σχήματος Γ, αναπτύσσονται οι γραφειακές-διοικητικές υπηρεσίες της Περιφέρειας. Πρόκειται για σύγχρονους υποδειγματικούς γραφειακούς χώρους, που συνδυάζονται με αίθουσες συνάντησης, συνεργασίας, διάδρασης των πολιτών.

Στην άλλη πλευρά, αναπτύσσονται περίκεντρα οι χώροι πολιτισμού και ψυχαγωγίας, που περιλαμβάνουν την εκθεσιακή ενότητα και το μεγάλο αμφιθέατρο (χωρητικότητας 350 περίπου ατόμων). Μπορεί να φιλοξενήσει σειρά ποικίλων δημόσιων δράσεων: Συνέδρια, διαλέξεις, συγκεντρώσεις, προβολές, θεατρικές παραστάσεις, κ.α.

Λειτουργική οργάνωση. Κάτοψη ισογείου

Στον όροφο, οι κύριες διοικητικές λειτουργίες της Περιφέρειας συνδιαλέγονται με την ενότητα των γραφειακών χώρων του Αντιπεριφερειάρχη και των ανάλογων ανοιχτών, συλλογικών περιοχών, οι οποίες εκτονώνονται κυρίως στην περιμετρική ημιυπαίθρια στοά γύρω από το κεντρικό αίθριο. Η στοά αυτή συναντά την ανοδική διαδρομή προς το δώμα και τις πολλαπλές λειτουργίες του.

Λειτουργική οργάνωση. Κάτοψη ορόφου

Επιμήκης τομή

Το διαμπέρες πέρασμα – περιπατητική διαδικασία

Συνδετικό στοιχείο όλων των λειτουργιών αποτελεί το διαμπερές πέρασμα, που διαπερνά ανοδικά και καθοδικά τη συνολική κτιριακή μάζα ως ένα είδος «καναλιού» φωτός, αερισμού, θέας και κυρίως κοινωνικής ζωής. Πρόκειται για μια ελεύθερη, χαλαρή, διδακτική περιπατητική διαδικασία, που ξεκινά από την κύρια είσοδο του κτιρίου, περνά στην εσωτερική περιοχή του, το κεντρικό αίθριο με την -ήδη υφιστάμενη- πυκνή ολοζώντανη βλάστηση από ψηλούς ευκάλυπτους, και «συμβαδίζει» με τη ροή του τεχνητού υδάτινου αύλακα, διαμορφώνοντας τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του κτιρίου, σε συνδυασμό με το οικολογικό της αποτύπωμα.

Η σπειροειδής αυτή υπαίθρια συνεχής κίνηση, μέσω ενός συστήματος που περιλαμβάνει σκάλες, ράμπες ή ανελκυστήρες, συνενώνει υπαιθρίως τις βασικές λειτουργίες του κτιρίου σε όλες τις στάθμες του. Οι υπαίθριες είσοδοι, η αίθουσα εκδηλώσεων, οι ημιυπαίθριες στοές μπαλκονιών και το δώμα ενώνονται σε ένα συνεχές όλον.

Αρχή του εσωτερικού περιπάτου

Το κεντρικό αίθριο με τον τεχνητό υδάτινο αύλακα ανακυκλούμενου νερού.

Διαμορφώνεται έτσι ένα δημόσιο αρχιτεκτονικό και υπαίθριο χωρικό σύστημα ποικίλων χρήσεων, με εκπαιδευτικό, κοινωνικό και ψυχαγωγικό αστικό χαρακτήρα, που ελπίζουμε να έχει θετική επίδραση τόσο στη ζωή του ίδιου του κτιρίου, όσο και στη ζωή της πόλης.

Ταυτοχρόνως, η βιοκλιματική λειτουργία και η προσπάθειά μας για το ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα, περιγράφουν ένα δημόσιο κτίριο που θα σέβεται τον πολίτη αλλά και το περιβάλλον, σε μια εποχή όπου η κλιματική αλλαγή απαιτεί από όλους μας λύσεις και προτάσεις για τη φροντίδα των φυσικών πόρων, του κλίματος, του αστικού και φυσικού υποδοχέα εντός του οποίου διαβιούμε.

Ο υπερυψωμένος «Αστικός Κήπος». Το κτίριο θεωρημένο από ψηλά, ενταγμένο στο περιβάλλον του. Η σχέση του με την πόλη, τα αρχαία, η άμεση γειτνίαση με τις ιστορικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις του ΤΙΤΑΝΑ.

Το οικόπεδο του νέου κτιρίου είναι δωρεά της εταιρείας ΤΣΙΜΕΝΤΟ ΤΙΤΑΝ Α.Ε.
Ευχαριστούμε θερμά για την οργάνωση της παρουσίασης την κα Αλέκα Σταματιάδη, και για την ιδέα και την υποστήριξή της τον κο αντιπεριφεριάρχη Λευτέρη Κοσμόπουλο, την Τεχνική Υπηρεσία της ΠΕΔΑ και τους υπόλοιπους συντελεστές που συνέβαλαν στην παρουσίαση αυτή.