Εύφημος Μνεία στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την Ανέγερση του Κτιρίου Υπηρεσιών της Π.Ε.Δ.Α. στην Ελευσίνα

Ο τόπος
Η Ελευσίνα, πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021, συνδέει τη φυσιογνωμία της με την πλούσια αρχαία και βιομηχανική ιστορία της, τη σχέση της με τη θάλασσα, την ανθρώπινη κλίμακα, τη γεωγραφική εγγύτητα με τη μητρόπολη.

Το κτίριο της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής, στην παρούσα πρόταση, δεν αντιμετωπίζεται ως αυθύπαρκτο αντικείμενο τέχνης ή θέαμα. Το κτίριο της Π.Ε.Δ.Α, ως νέο τοπόσημο, θα συντελέσει στη θετική, δυναμική εξέλιξη της πόλης, στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής και οικονομικής συνθήκης.

Η ιδέα
Η μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, το θαλάσσιο μέτωπο με τη βιομηχανική αρχιτεκτονική, η σχέση του κτιρίου με τη Λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου και τη χαμηλή σε ύψος ζώνη κατοικιών και κτιρίων ήπιων εμπορικών χρήσεων, αποτελούν τις βασικές παραμέτρους που καθορίζουν τη συγκεκριμένη πρόταση. Ταυτόχρονα, η επιθυμία μας να διατηρηθεί, στο μέτρο του δυνατού, η πυκνή βλάστηση στο εσωτερικό του οικοπέδου και να αποδοθεί μια εκτεταμένη πλατεία-κήπος στον νότο, αποτέλεσαν αυτοδεσμεύσεις για τον σχεδιασμό. Φανταστήκαμε ένα σύγχρονο τεχνολογικά κτίριο που θα απλώνεται εκτενώς στο πεδίο, με την οριζόντια διάσταση να κυριαρχεί και να συνδιαλέγεται με την κατακόρυφη ψηλή βλάστηση.

Η ελικοειδής χάραξη στηρίχτηκε στην ιδέα ενός ελεύθερου περιπάτου, μιας σταδιακής μετάβασης στο εσωτερικό ενός δημόσιου κτιρίου. Ο περίπατος στα χνάρια της χάραξης αποτελεί το κέντρο αναφοράς και προσανατολισμού όλης της σύνθεσης, καταλήγοντας στο μεγάλο φουαγιέ της εισόδου και του αμφιθεάτρου. Επί μέρους εγκάρσιες διαδρομές συμπληρώνουν και εμπλουτίζουν την κοινόχρηστη κίνηση με εναλλακτικά δρομολόγια, αποδίδοντας μια αίσθηση ελευθερίας στο βήμα του επισκέπτη. 

Οι οπτικές συνέχειες σκοπό έχουν να προσδώσουν τις ποιότητες ενός υπαίθριου χώρου στο εσωτερικό του κτιρίου. Μια συνεχής νοηματική και οπτική επαφή με τον εξωτερικό χώρο σ’ ένα πυκνό αρχιτεκτονικό περιβάλλον. Τα στενέματα, οι διευρύνσεις, το φως, η σκιά, η διέλευση του αέρα, η εκτεταμένη παρουσία πρασίνου, δημιουργούν διαφορετικές συνθήκες μικροκλίματος στο σύνολο του συγκροτήματος, διαμορφώνοντας τη βιοκλιματική συμπεριφορά του. Στόχος είναι η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και του αντίστοιχου κόστους. Μια θεώρηση της αρχιτεκτονικής που προσεγγίζει την οικονομία και την οικολογία.

Η συγκεκριμένη χάραξη στοιχειοθετεί ένα πλέγμα που προσδοκά να αφομοιώσει και στη συνέχεια να αποδώσει τις ποιότητες του δημόσιου χώρου: 

• τον πεζόδρομο με τα μέτωπά του
• την πλατεία και το αίθριο
• τη σκιερή στοά
• τον περίπατο πάνω στο φυσικό έδαφος, σ’ έναν μεγάλο κήπο

Το πλέγμα συνιστά εντέλει ένα «τοπικό πολεοδομικό», μια φυσική συνέχεια της πόλης και της κλίμακάς της προς τα δυτικά.

Το κτίριο και το περιβάλλον του
Επιδιώχθηκε η ισχυρή παρουσία ενός φιλικού κτιρίου, με εύκολη πρόσβαση, που θα ευνοεί την ομαλή και δημιουργική συνεργασία μεταξύ πολιτών, εργαζομένων και διοίκησης, αλλά και θα δηλώνει εμφατικά το περιεχόμενό του προς την κοινότητα, αυτό δηλαδή της συμβολής του στην πολιτιστική ζωή της Ελευσίνας. Με την πρόταση αυτή προσδοκούμε να προσπεράσουμε τα στερεότυπα του δέους που ακολουθεί ενίοτε η αρχιτεκτονική των σημαντικών δημόσιων κτιρίων, τα οποία παγιώνουν την απόσταση μεταξύ κεντρικής εξουσίας και πολιτών. 

Το κτίριο τοποθετείται στα όρια του βόρειου τμήματος του οικοπέδου. Η επιλογή αυτή επιτυγχάνει τη δημιουργία ενός σημαντικού ελεύθερου δημόσιου χώρου στον νότο. Ο κοινόχρηστος χώρος πρασίνου που παρεμβάλλεται εξασφαλίζει την απαιτούμενη απόσταση από την ατμόσφαιρα του αυτοκινητόδρομου και την απρόσκοπτη θέαση του κτιρίου από το μέτωπο της λεωφόρου.

Η διαφανής βόρεια όψη της Π.Ε.Δ.Α, προς τον κοινόχρηστο χώρο πρασίνου και την Ηρώων Πολυτεχνείου, αποτελεί μαζί με την κύρια είσοδο και το δημόσιο πέρασμα κάτω από αυτήν, ένα είδος «δημόσιας πύλης». Μπορεί κανείς να διαπεράσει ανεμπόδιστα το σκιερό πέρασμα, να μεταβεί στο φως και να βρεθεί στη νότια αυλή-πλατεία, όπου βρίσκεται η στοά με το κυλικείο. Στη στοά, μια φαρδιά σκάλα οδηγεί στο αίθριο-κήπο του ορόφου. Έναν χώρο ανάπαυλας αλλά και εκδηλώσεων κοινωνικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος (π.χ παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις, μουσικά δρώμενα).

Ο κοινόχρηστος χώρος πρασίνου, οι εσωτερικοί πεζόδρομοι, ο νότιος υπαίθριος χώρος, η στοά και το αίθριο του ορόφου, οργανικά τμήματα του αρχιτεκτονικού συνόλου, συγκροτούν ένα πολυσήμαντο δημόσιο δίκτυο. Το δίκτυο αυτό επιχειρεί να πυκνώσει τους δεσμούς μιας κοινότητας, η οποία ζει σ’ έναν τόπο με αξιοσημείωτες αρχιτεκτονικές αντιθέσεις: η χαμηλή δόμηση, τα περιβόλια, οι αυλές, ο αρχαιολογικός χώρος, τα στιβαρά βιομηχανικά κτίρια στο θαλάσσιο μέτωπο.

Ο νότιος υπαίθριος χώρος, με το εκτεταμένο φυσικό δάπεδο και τις ήπιες τεχνητές παρεμβάσεις, την υπάρχουσα πυκνή βλάστηση σχεδόν ανέπαφη, θα μπορούσε να αποτελέσει τον ενδιάμεσο χώρο στάσης μιας δημόσιας διαδρομής που συνεχίζεται μέσα στη γειτονιά μέχρι την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Το νότιο άκρο του υπαίθριου χώρου, ένα είδος φυσικού μπαλκονιού, θα μπορούσε μελλοντικά να είναι η αφετηρία ενός περιπάτου προς τα δυτικά, στο όριο της βιομηχανικής ζώνης, παράλληλα με την ακτογραμμή, με μακρινές ματιές προς το εργοστάσιο με τα φουγάρα, τον κόλπο της Ελευσίνας με τα πλεούμενα φορτηγά και την κορυφογραμμή της Σαλαμίνας. 

* Η μελέτη αυτή ήταν η τελευταία συνεργασία που είχαμε με έναν ξεχωριστό επιστήμονα και φίλο πριν φύγει από τη ζωή, τον πολιτικό μηχανικό Κώστα Αγαπίου. Η δημοσίευσή της αφιερώνεται σε εκείνον. 

Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός για την Ανέγερση του Κτιρίου Υπηρεσιών της Π.Ε.Δ.Α. στην Ελευσίνα
Μάρτιος 2018
Εύφημος Μνεία

Ομάδα μελέτης: Γιώργος Παπαγιαννόπουλος Αρχιτέκτων ΕΜΠ, επικ. καθηγητής ΤΑΜ-ΔΠΘ, Μαριάννα Γιαννάτου Αρχιτέκτων UniFI
Συνεργάτες Αρχιτέκτονες: Κλεονίκη Λύτρα και Αλίκη Σιγάλα 
Φωτορεαλισμοί: Αρχιτέκτονες: Θεοδόσης Δρίβας και Κωνσταντίνος Λάμπρου 
Στατική Μελέτη: Κώστας Αγαπίου 
Μελέτη Η/Μ: Δημήτρης Δαμουλάκης