Τόπος παραθερισμού ή τόπος εργασίας;

To τοπίο της Σαλαμίνας, η γεωγραφία και η ιδιαίτερη οικιστική ανάπτυξη του νησιού, αποτέλεσαν την αφετηρία του σχεδιασμού αυτής της μικρής εξοχικής κατοικίας στο Αιάντειο. Παρά την ένδοξη ιστορία της, με τη διάσημη ναυμαχία στα στενά που τη χωρίζουν από τη στεριά να έχει εξέχουσα θέση, η παρακμή της μέχρι πρότινος ακμάζουσας ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης σκιάζει το μέλλον με αβεβαιότητα. Η μετέωρη θέση της Σαλαμίνας μεταξύ στεριάς και θάλασσας, πόλης και φύσης, αντιστέκονται στον χαρακτηρισμό της ως τόπου διακοπών. Χωρίς την εξωστρέφεια ενός τυπικού παραθαλλάσιου προορισμού, η Σαλαμίνα απευθύνεται σε μία κοινότητα μόνιμων κατοίκων και λίγων επισκεπτών.

Οδός Ιάσονος

Η οδός Ιάσονος στην Αγία Παρασκευή Σαλαμίνας είναι ένας στενός δρόμος χωρίς πεζοδρόμια. Ο γύρω οικισμός αναπτύχθηκε άναρχα μέσα στον επίπεδο ελαιώνα, δημιουργώντας ένα μωσαϊκό από ελαιόδεντρα, περιβόλια και οικόπεδα που χωρίζονται από δρόμους, πολλοί από τους οποίους είναι αδιέξοδοι. Οι λιγοστές υποδομές ήρθαν εκ των υστέρων, έτσι δεν υπάρχει αποχετευτικό δίκτυο και όλα τα καλώδια είναι εναέρια. Εκατέρωθεν του δρόμου, μικρά ισόγεια σπίτια με όμορφους κήπους πίσω από περιποιημένες μάντρες. Αν κανείς κοιτάξει καλύτερα, εύκολα θα διαπιστώσει πως τα περισσότερα σπίτια έχουν προκύψει μέσα από μια "προσθετική" διαδικασία αυτοσχέδιων επεκτάσεων: ένας μικρός πυρήνας από κτιστούς τοίχους επεκτείνεται σταδιακά με ελαφριές κατασκευές, στέγαστρα και τζαμαρίες, προσπαθώντας να ακολουθήσει τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικογένειας αλλά και να ενσωματώσει τον “υπαίθριο βίο” του μεσογειακού κλίματος.

Η ελιά και το πηγάδι

Στο μικρό και επίπεδο οικόπεδο της οδού Ιάσονος, τα μόνα αξιοσημείωτα στοιχεία είναι μια μεγάλη ελιά και ένα παλιό πηγάδι. Η έλλειψη εξωτερικών σημείων αναφοράς αλλά και η απροσδιοριστία του γύρω οικισμού, του ορίου του δρόμου και του οικοπέδου, στρέφουν την κατοικία προς τα μέσα. Η εσωστρέφεια αγκυρώνει το σπίτι γύρω από την ελιά και το πηγάδι, δημιουργώντας αυλές που αξιοποιούν το μικροκλίμα και οριοθετούν την ύπαιθρο από μέσα. Σε αντίθεση με τις γειτονικές κατοικίες του οικισμού που έχουν προκύψει μέσα από μία "προσθετική" διαδικασία αυτοσχέδιων επεκτάσεων, εδώ ακολουθείται μια αντίστροφη λογική "αφαίρεσης" από έναν αρχικό όγκο. Κατά κάποιον τρόπο η προσθετική λογική καταναλώνει ύπαιθρο, ενώ η αφαιρετική παράγει ύπαιθρο, με τη μορφή αυλών. Όμως η ύπαιθρος αυτή δεν είναι η παραγωγική ύπαιθρος του ελαιώνα και του πηγαδιού, παρά η ύπαιθρος του παραθερισμού, η οποία, απαλλαγμένη από τις υλικές ανάγκες της καθημερινότητας, ανοίγεται στον ελεύθερο χρόνο.

Οι δύο πύλες

Εξωτερικά οι συμπαγείς τοίχοι δίνουν την εντύπωση μιας μονολιθικής κατασκευής, που όμως μέσα της κρύβει μια μεγάλη κεντρική αυλή. Μια στενή πύλη οδηγεί από τον δρόμο στο εσωτερικό της, και μια δεύτερη, τοποθετημένη αντιδιαμετρικά, οδηγεί στον πίσω κήπο με τη μικρή πισίνα. Μέσα στην αυλή, τέσσερα ζεύγη συρόμενων υαλοστασίων μοιράζουν τον χώρο στα τέσσερα: δύο κλειστά και δύο υπαίθρια δωμάτια στεγάζουν τους κύριους χώρους διημέρευσης και αφήνουν μια μικρότερη αυλή εισόδου και μια μεγαλύτερη με την υπάρχουσα ελιά. Καθώς τα υαλοστάσια μετακινούνται, η εξωτερική σταθερότητα του μονολιθικού κτίσματος ανατρέπεται και η ισορροπία μεταξύ κλειστού και υπαίθριου αλλάζει. Μπορούμε να έχουμε μια μεγάλη υπαίθρια αυλή, ή ένα μεγάλο σκιασμένο δωμάτιο ή δύο μικρότερες αυλές ή δύο κλειστά δωμάτια. Στην καρδιά του σπιτιού, ο κλειστός χώρος παράγει τον υπαίθριο και αντίστροφα. Όταν μαζί με τα υαλοστάσια ανοίξουν και οι δύο εξωτερικές πύλες, δημιουργείται ένας διαμπερής υπαίθριος χώρος που διατρέχει το σπίτι χωρίζοντάς το στα δύο. Ας θυμηθούμε εδώ το μικρό φέρρυ που μας μετέφερε στο νησί, με τις εκατέρωθεν μπουκαπόρτες που συνδέουν και χωρίζουν τη Σαλαμίνα από τη στεριά. Αντίστοιχα οι δύο πύλες της κατοικίας άλλοτε μετατρέπουν την αυλή σε πέρασμα και άλλοτε σε κλειστό οργανισμό που επιπλέει μέσα στον ελαιώνα.

Το μονολιθικό και το ελαφρύ

Γύρω από την κεντρική αυλή, οι τέσσερις τοίχοι φέρουν όλη την απαραίτητη οικοσκευή στις εσοχές της κουζίνας και του καθιστικού. Τα υπόλοιπα ιδιωτικά δωμάτια της κατοικίας είναι ενσωματωμένα σαν κοιλότητες μέσα στους τοίχους, όπου δευτερεύουσες αυλές αφήνουν το φως και τον αέρα να διεισδύσει. Στο εσωτερικό της αυλής, μια ελαφριά μεταλλική κατασκευή λειτουργεί αντιστικτικά με τους παχείς τοίχους και ενισχύει τον αμφίσημο χαρακτήρα της κατοικίας: οχυρωμένη ή διαμπερής, συμπαγής ή διάφανη, μονολιθική ή ελαφριά. Περικυκλωμένος από τη συμβατική κατασκευή από μπετόν και πλήρωση από τούβλα, ο μεταλλικός φορέας φαίνεται παράταιρος στη στεριά, θυμίζοντας περισσότερο τον τρόπο κτισίματος των καραβιών στο κοντινό ναυπηγείο. Βαμμένος με μίνιο καραβίσιο και σε τόνους της σκουριάς, αποτελεί φόρο τιμής στη ναυτική ιστορία του νησιού, στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη, στα μικρά φέρρυ που συνδέουν τη Σαλαμίνα με τη στεριά. Σαν ένα κατάστρωμα στη μέση του ελαιώνα, όταν κανείς ανέβει την κτιστή μέσα στον τοίχο σκάλα, μπορεί να αγναντέψει τις στέγες των γύρω σπιτιών, τους ορεινούς όγκους και τη θάλασσα πέρα από τον ελαιώνα.

Architects: AREA (Architecture Research Athens), Styliani Daouti, Giorgos Mitroulias, Michaeljohn Raftopoulos
Associates: Athina Fousteri, Anastasis Papadakis
Structural Engineer: Thanos Giannimaras, Nikos Rossis
Mechanical Engineer: Panos Kamboukos / Greater Space
Photography: Yorgis Yerolymbos (architecture), Antonis Giamouris (portrait photo), AREA (model photos)
Construction: AREA (Architecture Research Athens)
Steel Structure: Komeal
Steel Doors and Details: QOOP
Window Frames: Alumil, constructed by Aluside
Pool: Stelnic
Tiles: Laria, Flor Gres, CeSi,
Built-in Furniture: Dionysis Lourbas
Sanitary: Ideal Standard
Light fixtures: Zangra, Bright
Marble Floors: Marmara Nikolis ltd
Landscape: Anna Abatzi, AREA (Architecture Research Athens)

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ: QOOP
ΜΟΝΩΣΗ – ΣΤΕΓΑΝΩΣΗ – ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ - ΗΧΟΜΟΝΩΣΗ: Sika, Κυπραίος Θερμομονώσεις
ΧΡΩΜΑΤΑ - ΠΟΥΔΡΕΣ ΒΑΦΗΣ: AkzoNobel
ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ (αλουμινίου-ξύλινα-συνθετικά-εξαρτήματα): Alumil, Aluside
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ: Zangra, Bright
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ (κήπος-πέργκολα φυτά-πετρώματα-πράσινη στέγη-μελέτη φύτευσης, διακόσμηση): Άννα Αμπατζή, AREA (Architecture Research Athens)
ΠΙΣΙΝΑ: Stelnic
ΜΑΡΜΑΡΑ-ΓΡΑΝΙΤΕΣ-ΚΥΒΟΛΙΘΟΙ-ΠΛΑΚΑΚΙΑ: Marmara Nikolis ltd
ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ  ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: Komeal, QOOP
ΔΑΠΕΔΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (ξύλινα – μαρμάρου – πλακιδίων- ρητινούχα): Laria, Flor Gres
ΜΠΑΝΙΟ (είδη υγιεινής-πλακάκια-αξεσουάρ): Ideal Standard (Kanelakis), CeSi (Patiris)
ΚΟΥΖΙΝΑ (έπιπλα κουζίνας-πλακάκια-λοιπά): Διονύσιος Λούρμπας
ΦΩΤΙΣΜΟΣ (μελέτη- φωτιστικά σώματα): Zangra
ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑΤΑ: QOOP
ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ (μέταλλο-ΙΝΟΧ-γυαλί-ξύλο): QOOP

Salamis Summer House (English Summary)

Given a context of scarce resources this small summer residence reinterprets the space of leisure within a former site of production and labor. The indeterminacy of the settlement and lack of external visual references, led to an inward-looking design strategy. The introversion anchors the house around the existing olive tree and well, creating small courtyards that benefit from the free resource of microclimate. While neighboring houses have formed through an additive process of makeshift extensions, here the house follows an inverse logic of subtraction, with voids removed from an initial volume.

From the exterior, the house appears as a monolithic construction, whose solid walls shield the contents of the house. They nevertheless conceal a large central courtyard within, accessed from the street by a tall gate. A second gate at the opposite end leads to a small garden and pool at the back of the plot. Within the main courtyard, two glass boxes divide the space into indoor and outdoor rooms, housing the main living areas. As the sliding glass doors are reconfigured, the house is split into two or unified around the central courtyard, according to the constantly shifting paradigm of outdoor living.

All of the necessary household fixtures are embedded within the niches bordering the kitchen and living room. Private rooms are embedded like cavities in the outer wings, where additional small courtyards allow light and air to infiltrate. The steel structure within the main courtyard opposes the heavy surrounding walls and reinforces the dual nature of the residence: fortified and porous, solid and transparent, monolithic and light. Painted with rust colored boat primer, it is a tribute to the maritime history of the island, the shipyards and the small ferries that connect Salamis to the mainland.