Α' Βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την "Ανέγερση Κτιριακού Συγκροτήματος της Σχολής Καλών Τεχνών στη Φλώρινα"

ΣΤΟΧΟΣ –ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Στόχος για μια σχολή τεχνών είναι η δημιουργία ενός ανοικτού ευέλικτου εργαστηρίου, όπου δεν υπάρχουν στεγανά ανάμεσα στις ποικίλες μορφές τέχνης, ένα κτίριο ανοικτό για διάλογο. Η παραγωγή και η έκθεση της τέχνης δεν διαχωρίζονται, αλλά συναντώνται στον χώρο και διαχέονται. Τα εργαστήρια μπορούν να εκτείνονται πέρα από την καθορισμένη τους περιοχή, σε κοινόχρηστους χώρους και διαδρόμους, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν τόσο στο εσωτερικό όσο και στους τριγύρω χώρους. Στοχεύουμε στη δημιουργία ενός δημόσιου χώρου, μιας "κλειστής" πλατείας, που θα προσελκύει, θα είναι γεμάτη ζωή και θα συνδιαλέγεται με το περιβάλλον της. Ένα κεντρικό κοινόχρηστο πλάτωμα, τόπος συνάντησης, όπου η διδασκαλία, η άσκηση και η έκθεση γίνεται καθημερινά διαδραστική μεταξύ των φοιτητών, των διδασκόντων και των επισκεπτών.

Σημαντική προϋπόθεση είναι η δημιουργία μεταβλητών ορίων, που να υποστηρίζουν τη λειτουργία ποικίλων σύνθετων προγραμμάτων όπως και τις συνεργασίες μεταξύ των εργαστηρίων. Τα όρια επιτρέπουν την επέκταση της δημιουργικής εργασίας σε διαφορετικά περιβάλλοντα, από το εσωτερικό των εκπαιδευτικών χώρων, στους κοινόχρηστους, το ύπαιθρο, το χώμα μέχρι και στο δώμα. Η "καθημερινή ζωή" της σχολής, που αρχικά διαμορφώνεται από διδάσκοντες και διδασκόμενους μέσα στο μεταβαλλόμενο εσωτερικό της κέλυφος, δύναται να "ανοίγεται"  ή "κλείνεται" προς το ιδιαίτερο περιβάλλον τής Φλώρινας, ανάλογα με τις ανάγκες της σχολής και την εποχή του έτους.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΙΔΕΑ
Βασική αρχή της πρότασης είναι η αναγνωρισιμότητα των λειτουργιών μέσα από την κίνηση στο κτίριο. Το σχέδιο αφορά τη δημιουργία ενός εσωτερικού ύπαιθρου (πλάτωμα –εσωτερικός δρόμος) σε άμεση σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον, που τείνει να ενοποιεί όλες τις επί μέρους λειτουργίες και χώρους της σχολής. Πρόκειται για έναν κόμβο –χώρο εμπειριών– για εκπαίδευση και νέες ανακαλύψεις. Το εσωτερικό "κλειστό αίθριο–πέρασμα" γίνεται χώρος ποικίλων δραστηριοτήτων, που φιλοξενεί εκθέσεις, παραστάσεις και εκδηλώσεις, ενώ αναδιπλώνεται και επεκτείνεται προς τους εργαστηριακούς και διδακτικούς χώρους. Στο δώμα, μια αντίστοιχη, υπαίθρια αυτή τη φορά "πλατεία" αναπτύσσεται ανάμεσα στους εργαστηριακούς όγκους, που συνομιλούν με το περιβάλλον της Φλώρινας. Περιβάλλων χώρος, εσωτερική πλατεία και δώμα προσφέρονται για έκθεση, εκδηλώσεις και εργαστήρια σε άμεση σχέση με τους χώρους εκπαίδευσης.

Οι εκπαιδευτικοί χώροι και τα εργαστήρια διαμορφώνονται από σταθερές, συμπαγείς επιφάνειες, οι οποίες φιλοξενούν και εκθέτουν φοιτητικά έργα και κινητές διαχωριστικές τζαμαρίες, που προβάλλουν τις διαδικασίες παραγωγής των έργων προς τους κοινόχρηστους χώρους.

Η προτεινόμενη διαφάνεια αφορά τόσο τους εργαστηριακούς χώρους και τις λειτουργίες που φιλοξενούν, όσο και το κτιριακό κέλυφος και τη σχέση του με το περιβάλλον. Το σύνολο δομείται και καλύπτεται από ένα σύμπλεγμα κατακόρυφων σωληνωτών στοιχείων από μέταλλο, που το κάνει διάτρητο και του προσδίδει διαφάνεια. Το περίβλημα από κατακόρυφους σωλήνες δεν αποτελεί διακοσμητικό στοιχείο της όψης, αλλά μια επιδερμίδα που ελέγχει τη σχέση του εσωτερικού με το έξω και ανταλλάσσει θερμότητα και ενέργεια με το περιβάλλον. 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Οι διαφορετικοί εκπαιδευτικοί χώροι της σχολής φιλοξενούνται σε διακριτά κατακόρυφα στερεά με γεωμετρικές αναλογίες της χρυσής τομής, που ολοκληρώνονται καθ’ ύψος στην ταράτσα με καθαρή τετράγωνη κάτοψη. Οι εσωτερικές διαρρυθμίσεις των εργαστηρίων δανείζονται χαράξεις (κατ’ επέκταση) από τα γειτονικά τους εργαστήρια, έτσι ώστε, όταν τα κελύφη των εργαστηρίων ανοίγουν, να διαμορφώνουν μια συνέχεια με τους κοινούς χώρους. 

Τα περάσματα από τη μια τέχνη στην άλλη υλοποιούνται και στις τρεις στάθμες των εργαστηρίων, ισόγειο, όροφο και δώμα. Κινητά γυάλινα πετάσματα ενοποιούν ή αποκόπτουν τους χώρους μεταξύ τους. Σε τομή, οι διώροφοι χώροι των εργαστηρίων οργανώνουν πολλαπλές οπτικές και συνδέουν τα διαφορετικά τους επίπεδα καθ΄ ύψος. Οι κατακόρυφες συνδέσεις υποστηρίζουν τη δημιουργία και θέαση έργων μεγάλων διαστάσεων. 

Το κτίριο δεν απομονώνεται αλλά επικοινωνεί με το περιβάλλον του, έχει ελεγχόμενη διαφάνεια για φυσικό φως, ευέλικτο κέλυφος -σαν δέρμα από σωληνωτά στοιχεία-, ώστε να εκμεταλλεύεται τα φυσικά στοιχεία του περιβάλλοντος, και πτυσσόμενα πετάσματα για να επεκτείνονται οι εσωτερικές λειτουργίες στο ύπαιθρο.

Οργάνωση – κυκλοφορία
Η πρόσβαση στο κτίριο γίνεται από τη νότια πλευρά, σε έναν άξονα που συνδέει τις σχολές του εκπαιδευτικού συγκροτήματος. Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα "δημόσιο", κλειστό αίθριο, από όπου γίνονται οι προσβάσεις στα εργαστήρια και είναι ορατές οι λειτουργίες τους. Δύο γραμμικές κλίμακες οδηγούν στη στάθμη του ορόφου (που δίνει την αίσθηση να αιωρείται μέσα στο δημόσιο πέρασμα στο ψηλότερο επίπεδο των +4.50). Αντίστοιχα, στη στάθμη αυτή ανοίγονται οι όροφοι των εκπαιδευτικών χώρων, σε διαδρόμους κυκλοφορίας που γεφυρώνουν τους ιδεατούς "κύβους" των εργαστηρίων, και πλατώματα σε υψηλότερο επίπεδο, εκθέτοντας πάλι τις δραστηριότητες στο κλειστό αίθριο. Καθώς η κάθε ενότητα αντιστοιχεί σε διακριτό κτιριακό όγκο, διαθέτει ανεξάρτητη εσωτερική κατακόρυφη κυκλοφορία που εξυπηρετεί τη σύνδεσή της με το υπαίθριο εργαστήριο στο δώμα. Οι εκπαιδευτικές λειτουργίες (διδασκαλία, εργασία, έκθεση) είναι πολυεπίπεδες, και οι δραστηριότητές τους διαχέονται σε κλειστούς χώρους, εσωτερικές αυλές, το ύπαιθρο και το δώμα. 

Ανελκυστήρες σε επιλεγμένες θέσεις εξυπηρετούν την κυκλοφορία ατόμων και υλικών σε όλες τις στάθμες. Στο υπόγειο του κτιρίου τοποθετούνται τουλάχιστον 20 θέσεις στάθμευσης σε γραμμική κυκλοφορία, 3 κλιμακοστάσια σε κατάλληλες θέσεις για την εξυπηρέτηση των εργαστηρίων, χώρος αποθήκευσης υλικών εργαστηρίων και κυλικείου, καθώς και οι μηχανολογικοί χώροι. 

Κατανομή χώρων
Το πρόγραμμα κατανείμεται βασικά σε 7 τριώροφους όγκους, που αναπτύσσονται γύρω από ένα στεγασμένο πέρασμα, και ένα μεσοπάτωμα που συνδέει τους όγκους μεταξύ τους και τον δημόσιο χώρο. Κανείς μπορεί να κινηθεί γύρω από τους εκπαιδευτικούς χώρους σε κάθε επίπεδο. Η είσοδος γίνεται στη νότια πλευρά (σχετικά κεντρικά), και μας φέρνει σε ένα εσωτερικό πλάτωμα, τμήμα του κοινόχρηστου περάσματος. Γύρω από την πλατεία αυτή αναπτύσσονται οι τρεις από τους επτά όγκους με τις πολυσύχναστες χρήσεις. Βορινά, ο όγκος του αμφιθεάτρου και ο όγκος με τις αίθουσες performance, υπολογιστών, διδασκαλίας και σεμιναρίων, και νότια δίπλα στην είσοδο ο όγκος με τους γραφειακούς χώρους. Δυτικά βρίσκονται οι όγκοι με τα εργαστήρια ζωγραφικής, ενώ δυτικά και προς το βάθος τα υπόλοιπα εργαστήρια με οχλούσες εργασίες (γλυπτική, μέταλλο, ξύλο κλπ). Σε προστατευμένες θέσεις στο μεσοπάτωμα τοποθετούνται οι αίθουσες διδασκαλίας που απαιτούν ησυχία και απομόνωση. Το κυλικείο βρίσκεται στην είσοδο, κάτω από τα γραφεία, για να υποστηρίζει τους κοινούς και δημόσιους χώρους, ενώ τμήμα του λειτουργεί στο δώμα ώστε να αξιοποιεί όλα τα ύπαιθρα της σχολής. 

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ
Δομή
Οι 7 ορθογωνικοί πύργοι που συγκρατούν το μεσοπάτωμα και το δώμα λειτουργούν σαν πυλώνες στήριξης και οργάνωσης του συνόλου. Πρόκειται για μεταλλικούς κατακόρυφους πύργους-πυρήνες σύμμεικτης δομής, από τους οποίους αναρτώνται πλάκες και μεσοπατώματα. Ο συνδετικός όροφος συνδέει τους πύργους μεταξύ τους, σε ένα ολοκληρωμένο δομικό σύστημα από μεταλλικές δοκούς ικανούς να καλύψουν μεγάλα ανοίγματα.

Με το κέλυφος επιχειρείται η σχετική ενεργειακή αυτονομία του κτιρίου, όσον αφορά τη θέρμανση και τον δροσισμό τού κτιρίου. Ο φυσικός φωτισμός επιτυγχάνεται με το διάφανο κέλυφος, έτσι το κόστος λειτουργίας του κτιρίου είναι χαμηλότερο αυτού ενός συμβατικού κτιρίου.

Φέρουσα κατασκευή
Η μεταλλική κατασκευή του κτιρίου εδράζεται σε θεμελίωση από οπλισμένο σκυρόδεμα και στην οροφή του υπογείου. Θα χρησιμοποιηθούν μεταλλικές κυκλικές διατομές (τύπου CHS) για τα υποστυλώματα και ανοικτού τύπου μεταλλικές διατομές (IPE και HEA) για δοκούς και διαδοκίδωση, καθώς και μεταλλικά στοιχεία ακαμψίας.Οι πλάκες των ορόφων θα αποτελούν σύμμεικτες κατασκευές εδραζόμενες στη διαδοκίδωση, συγκεκριμένα θα χρησιμοποιηθούν πανέλα γαλβανισμένης λαμαρίνας με επικάλυψη ελαφρά οπλισμένου σκυροδέματος. Όλα τα στοιχεία θα είναι προκατασκευασμένα και βαμμένα στο εργοστάσιο, ώστε καμία εργασία συγκόλλησης να μην πραγματοποιηθεί στο οικόπεδο πέραν της συναρμολόγησης.

Κόστος
Το κόστος της κατασκευής διατηρείται εντός του προβλεπόμενου προϋπολογισμού λόγω της προκατασκευής. Η τυποποίηση και η βιομηχανική προκατασκευή μειώνει τον χρόνο τής κατασκευής και διασφαλίζει πιστοποίηση των απαιτούμενων προδιαγραφών. Η ταχύτητα της προκατασκευής και η λιγότερη απασχόληση στο εργοτάξιο μειώνει την όχληση στο εκπαιδευτικό συγκρότημα. Ο Φέρων οργανισμός, οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός του κτιρίου (Δίκτυα-παροχές) είναι εμφανή, επισκέψιμα και εύκολα συντηρήσιμα. 

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Το κτίριο ανταλλάσσει θερμότητα με το περιβάλλον μέσω της επιδερμίδας του. Λόγω της διαφάνειας του κελύφους τη χειμερινή περίοδο, οι χώροι έχουν άμεσα ηλιακά κέρδη, ενώ τη θερινή περίοδο πτυσσόμενα σκίαστρα (ρολό από ύφασμα) καλύπτουν την απαίτηση για ηλιοπροστασία. Το κέλυφος διαμορφώνεται από σωληνωτά μεταλλικά στοιχεία σε απόσταση από τη διάφανη επιδερμίδα του κτιρίου, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίζουν το κλίμα στο εσωτερικό. 

Οι μεταλλικοί σωλήνες του κελύφους με απλές αυτοματοποιημένες διατάξεις έχουν πολλές λειτουργίες:

- προστατεύουν από την ηλιακή ακτινοβολία τη θερινή περίοδο, ενώ με την κυκλική διατομή τους διαχέουν το φυσικό φως στο εσωτερικό,
- θερμαινόμενοι από τον ήλιο εισάγουν θερμό αέρα τη χειμερινή περίοδο,
- λειτουργούν σαν απαγωγείς θερμού αέρα από τον εσωτερικό χώρο αξιοποιώντας το φαινόμενο της καμινάδας,
- εισάγουν νυχτερινό δροσερό αέρα στους χώρους, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται ο "νυχτερινός δροσισμός" τη θερινή περίοδο,
- λειτουργούν σαν κανάλια για τη διέλευση των αγωγών που μεταφέρουν νερό από και προς τα δάπεδα για την ψύξη και τη        θέρμανση των χώρων,
- παραλαμβάνουν εμφανώς και επισκέψιμα τις εγκαταστάσεις του κτιρίου,
-  λειτουργούν σαν αγωγοί εξαερισμού.

Οι σωλήνες του κελύφους είναι το μέσο με το οποίο το κτίριο εκμεταλλεύεται τα στοιχεία του περιβάλλοντος, για να δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό.

Θέρμανση και ψύξη
Τα δάπεδα των χώρων γεμίζουν με νερό, ώστε να ενισχύεται η θερμοχωρητικότητα του κτιρίου και η δυνατότητά του να αποθηκεύει θερμική ενέργεια.

Δεξαμενή αδρανείας μεγάλης χωρητικότητας στο υπόγειο αποθηκεύει ζεστό νερό από τα ηλιακά θερμοσιφωνικά πανέλα των δωμάτων. Για τη θέρμανση και ψύξη το παθητικό σύστημα συνδυάζεται με ένα σύστημα αντλίας θερμότητας όταν απαιτείται. Υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης του δικτύου με γεωθερμικό δίκτυο χαμηλής ενθαλπίας.

Αρχιτεκτονική μελέτη: Δημήτρης Γιαννίσης, Σπύρος Κακάβας
Συνεργάτες: Ιωάννης Βασιλαντωνάκης φοιτητής Αρχιτεκτονικής, Γεώργιος Κακάβας φοιτητής Αρχιτεκτονικής, Ρούλα Στρατάκη interior designer