Έπαινος στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό με τίτλο "Ανέγερση Κτιριακού Συγκροτήματος της Σχολής Καλών Τεχνών στη Φλώρινα"

Η τέχνη αποτελεί μέρος ενός σύνθετου συνόλου από πεποιθήσεις και τελετουργίες, κοινωνικούς και ηθικούς κώδικες, μαγεία και επιστήμη, μύθο και ιστορία. Βρίσκεται κάπου ανάμεσα σε ό,τι ποθούν και σε ό,τι είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν οι άνθρωποι. Εκτός από μέσον επικοινωνίας η τέχνη είναι μερικές φορές και μέσο άσκησης ελέγχου που προσπαθεί να επιβάλει την τάξη στο φυσικό περιβάλλον, να καθηλώσει τον χρόνο, ή να εξασφαλίσει την αθανασία. Σε κάθε κοινότητα, μικρή η μεγάλη, τα μοτίβα και τα θέματα της τέχνης είναι σε μεγάλο βαθμό κοινά. Τα εκφραστικά μέσα και ιδιώματα περιορίζονται από τα διαθέσιμα υλικά και εργαλεία, από τις κληροδοτημένες γνώσεις και τεχνογνωσίες και από κάποιες ιδιαίτερες συμβάσεις. Ακολουθώντας τόσο εξωτερικές όσο και εσωτερικές εξελίξεις και διεργασίες, η τέχνη δεν παύει ποτέ να μετεξελίσσεται και να αναγεννιέται.

Σκοπός της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών είναι να αναπτύσσει τις καλλιτεχνικές δεξιότητες των φοιτητών και να τους παρέχει τις αναγκαίες θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις γύρω από τις εικαστικές τέχνες μέσω της διδασκαλίας και της έρευνας, και να συμβάλλει στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια απόπειρα επικοινωνίας του καλλιτέχνη με τον έξω κόσμο. Πρωτίστως όμως είναι μια προσπάθεια να επικοινωνήσει ο καλλιτέχνης με τον εαυτό του και να συνδιαλλαγεί με το εσώτατο του «είναι» του. Τα βιώματα του δημιουργού δεν μπορεί παρά να παρεισφρέουν στο έργο του, λιγότερο ή περισσότερο μεταμφιεσμένα από τα καλλιτεχνικά μέσα που έχει στη διάθεσή του ο εκάστοτε καλλιτέχνης. Η συνεχής και αέναη προσπάθειά του να ξεπερνά τον εαυτό του και η αδιάκοπη εσωτερική πάλη είναι μοιραίο να τον οδηγούν σε ενδοσκόπηση και εσωστρέφεια. Η δημιουργία ενός κλειστού εσωστρεφούς κτιρίου Σχολής Καλών Τεχνών στην Φλώρινα, αναδεικνύει ακριβώς τον πυρήνα τής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ταυτόχρονα, οι ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες της περιοχής συμβάλλουν στην άποψη της αντιμετώπισης του κτιρίου περισσότερο σαν έναν εσωστρεφή οργανισμό.

Το βασικό σημείο αφετηρίας της σύνθεσης είναι η δημιουργία ενός εσωτερικού κλειστού αιθρίου-plaza.

Το αίθριο-plaza δημιουργεί ζωτικό χώρο μεταξύ των επιμέρους αιθουσών, και λειτουργεί έτσι ώστε η επικοινωνία μεταξύ των σπουδαστών και η συμμετοχική διαδικασία που δημιουργείται ανάμεσά τους να είναι το ίδιο σημαντική με τις επιμέρους εξειδικευμένες ενασχολήσεις τους. Ο πυρήνας αυτός συμβάλλει στην καθημερινή και συνεχή συμβίωση και οδηγεί σε διαρκή δράση και όσμωση. Η σύναψη γνωριμιών και σχέσεων μεταξύ σπουδαστών διαφορετικών ηλικιών και ενδιαφερόντων μεταμορφώνει προσωπικά βιώματα σε κοινά, δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για ερεθίσματα και προκλήσεις. Οι αίθουσες διδασκαλίας αναπτύσσονται περιμετρικά του αιθρίου-plaza. Ο χωρίς όρια αυτός χώρος και η δυνατότητά του να εισβάλει στους επιμέρους χώρους εξειδικευμένης εκπαίδευσης, συμβολίζει την σύγχρονη πραγματικότητα, που δεν δέχεται στεγανά, καθώς και την ίδια την καλλιτεχνική έκφραση που δεν πρέπει να έχει περιορισμούς. Η εσωτερική πλατεία, αν και τονίζει τον χαρακτήρα εσωστρέφειας του κτιρίου, συνδέεται με τον περιβάλλοντα εξωτερικό χώρο μέσα από το διάτρητο περίγραμμά του.

Τα όρια μεταξύ των χώρων εκπαίδευσης, αιθουσών διδασκαλίας και του αιθρίου-plaza δεν είναι σαφή. Όταν τα πτυσσόμενα διαχωριστικά συμπτύσσονται, ο χώρος διευρύνεται και όλος ο εσωτερικός χώρος γίνεται μία ενότητα. 

Η ύπαρξη μίας ενιαίας κοινόχρηστης περιοχής μπορεί να λειτουργήσει για:

- ανταλλαγή απόψεων για καινοτόμες προτάσεις στις παραδοσιακές αλλά και στις νέες παραστατικές τέχνες
- εκθέσεις και παρουσιάσεις καλλιτεχνικού έργου, μόνιμες και προσωρινές
- δράσεις διεθνών ανταλλαγών και κινητικότητας νέων καλλιτεχνών
- ανοικτές παραστάσεις, συναυλίες και πολιτιστικές εκδηλώσεις
- πρόβες και καθημερινές καλλιτεχνικές δραστηριότητες
- νεανική επιχειρηματικότητα
- πολιτισμικό καφενείο/ πολυχώρος πολιτισμού
- μικρά και μεγάλα φεστιβάλ
- εναλλακτικές δραστηριότητες αναψυχής                      

Η οργάνωση των χώρων γίνεται με συνέχεια και σαφήνεια.

Η οργάνωση των αιθουσών διδασκαλίας δημιουργούν την αίσθηση ενός χωριού που αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα, με αυτόνομες λειτουργικές μονάδες, όπου θα πρέπει να  εξασφαλιστεί η ευχάριστη συμβίωση και άνετη διάδραση των κατοίκων-χρηστών. Στην ουσία δημιουργούμε ένα πλέγμα κυκλοφορίας και επικοινωνίας μεταξύ ανεξάρτητων οντοτήτων και έναν χώρο της πλατείας στο κέντρο που τις ενοποιεί. Οι λειτουργικές μονάδες αφήνουν ελεύθερο χώρο μεταξύ τους, έτσι ώστε το διάτρητο και το διαμπερές σύμπλεγμα να είναι ανοικτό στον έξω περιβάλλοντα χώρο, αποτελώντας τη συνέχειά του. Οι χώροι εκπαίδευσης και διδασκαλίας είναι ομαδοποιημένοι με σαφή όρια, έτσι ώστε ο προσανατολισμός και η λειτουργία τους να γίνεται απρόσκοπτα και εύκολα. Ο φωτισμός των χώρων είναι άπλετος και εισέρχεται μέσα στο κτίριο, είτε άμεσα από τα πλευρικά υαλοστάσια είτε έμμεσα από το φυσικά φωτιζόμενο εσωτερικό αίθριο-plaza.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των κοινωνικών ομάδων που χαρακτηρίζονται ως υπερ-οργανισμοί, όπως είναι η κυψέλη, είναι η ενδοκοινωνική ομοιόσταση, η εξαιρετική αμυντική ικανότητα, η εγκατάσταση σε κρύπτες, η δημιουργικότητα, ο αριθμός των μελών, καθώς και η μορφολογική και λειτουργική διαφοροποίηση μεταξύ τους. Η συνύπαρξη, κινητικότητα και παραγωγή έργου σε ένα κτίριο όπως αυτό της σχολής καλών τεχνών, δημιουργεί συνειρμούς και προβολές με μια κυψέλη υπερκινητικών και υπερδημιουργικών μελισσών. Το απόλυτα ορθογωνισμένο περίγραμμα της κτιριακής μάζας διασπάται σε επιμέρους ρυθμικούς και κλιμακωτούς όγκους, παραπέμποντας στην εικόνα ενός συγκροτήματος μελισσιού. Ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει και συμβολίζει την αυτονομία και την ιδιαιτερότητα του κάθε καλλιτέχνη και του έργου του. Οι ξεχωριστοί αυτοί όγκοι συγκλίνουν και ενοποιούνται στον κοινόχρηστο κεντρικό χώρο, τονίζοντας την αναγκαιότητα αμοιβαίας επίδρασης ανάμεσα στον καλλιτέχνη και αυτό που συχνά αποκαλείται “αναπαραγωγή των κοινωνικών και πολιτισμικών συστημάτων”.

Σαν βάση σχεδιασμού επιλέχθηκε το κανονικό ορθογώνιο, που υπαινίσσεται τον “λευκό καμβά” πάνω στον οποίο θα αποτυπωθεί η εξελικτική διαδικασία σχηματοποίησης της αρχιτεκτονικής άποψης. Μέσα από μια “minimal” προσέγγιση, θέλουμε να προκύψει ένα κτίριο “λευκή οθόνη”, όπου θα προβάλλονται οι λειτουργίες, οι συνέχειες, οι φιλοδοξίες και οι στόχοι των χρηστών του. Η χάραξη των αξόνων σχεδιασμού γίνεται έτσι ώστε τα όρια των χώρων να είναι ασαφή και ρευστά και να παράσχουν ελευθερία και ευελιξία στον χρήστη. Οι χώροι και τα περιγράμματα τους είναι διαφανή και χωρίς όρια και λειτουργούν σαν ανοιχτά “παράθυρα” σε έναν πραγματικό ή φανταστικό κόσμο. Η ταυτόχρονη δημιουργία εσοχών και εξοχών, έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κτιρίου διάτρητου και “ανοικτού”, έστω και αν το περίγραμμα εντάσσεται σε ένα αυστηρό ορθογωνικό περίγραμμα.

Η επεξεργασία της κτιριακής μάζας έγινε με στερεοτομικούς όρους, έτσι ώστε αφαιρώντας θραύσματα του κυρίως όγκου με βάση τις χαράξεις των αξόνων σχεδιασμού, να προκύψει το τελικό ογκοπλαστικό αποτέλεσμα. Τα  κενά -αν και υπονοούν το άδειο, το δίχως περιεχόμενο, το μη κατειλημμένο- επαναπροσδιορίζουν ολόκληρη τη δομή, δίνοντας μια σειρά από απρόσμενες διαστάσεις, και αποτελούν την προϋπόθεση για τη δημιουργία του πλήρους και αυτό με την σειρά του να δίνει όρια και νόημα στα κενά. Τα κενά και τα πλήρη αποκτούν σχήμα και υπόσταση κι αποτελούν μια αυτόνομη ενότητα. Έτσι, κενά και πλήρη συνυπάρχουν σε μια αέναη χορογραφική διάδραση που γεφυρώνει και υπερβαίνει το μεταξύ τους χάσμα, μέσα από τη χωρική και χρονική παρουσία του ρυθμού και της κίνησης. Η σχέση χώρου-χρόνου παραμορφώνεται ή διαμορφώνεται από την ανθρώπινη παρουσία και δημιουργικότητα, αποδεικνύοντας ότι το κενό είναι ένας πλήρης και πεπερασμένος χώρος. Έτσι, το κενό ταυτίζεται με την κίνηση και τον χρόνο, και κυριαρχεί ως φορέας και εργαλείο για την κατανόηση του χώρου.

Το διαμπερές του κτιριακού όγκου αφήνει το έξω περιβάλλον να εισβάλλει στον έσω χώρο, και ταυτόχρονα ο έσω χώρος εκρέει στο περιβάλλον, μέσα από το διάτρητο περίγραμμα. Το φως της ημέρας φωτίζει και ενεργοποιεί μέσα από τις σχισμές της οροφής και τα περιμετρικά πλευρικά υαλοστάσια τις αίθουσες και το εσωτερικό αίθριο-plaza. Η χάραξη του κτιρίου προβάλλεται στον περιβάλλοντα χώρο με την επέκταση των σχεδιαστικών αξόνων της σύνθεσης και επεκτείνει τον ζωτικό του χώρο. Ο περιβάλλον χώρος διαμορφώνεται σε χώρους υπαίθριας στάσης, συγκέντρωσης, προσωρινών η μόνιμων εκθέσεων καλλιτεχνικών έργων, βιοματικών εργαστηρίων και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Ο διαμορφούμενος υδάτινος κήπος προσφέρεται σαν πεδίο συνεχών αισθητικών προκλήσεων. Η κατά περίπτωση τοποθέτηση πλωτών κατασκευών-εξέδρων πολυποίκιλης μορφολογίας μέσα στο νερό για τη φιλοξενία των δραστηριοτήτων, παράγει ένα τοπίο αδιάκοπα διαφοροποιούμενο και διαρκώς μεταλλασσόμενο.

Αρχιτεκτονική Μελέτη: VTria Architects - Ιφιγένεια Τριανταφύλλου, Δημήτρης Τριανταφύλλου

Σύμβουλος Αρχιτέκτων: Βασίλης Τριανταφύλλου

Πανελλήνιος Ανοιχτός Δημόσιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός προσχεδίων
Έκταση: 5,600 μ²
Έτος: 2019
Τοποθεσία: Φλώρινα