Συμμετοχή στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό «Συγκρότημα Κοινωνικής Κατοικίας στην περιοχή Αγίου Νικολάου του Δήμου Λάρνακας»

ΓΕΝΙΚΑ
Η περιοχή της ενορίας του Αγίου Νικολάου στον Δήμο της Λάρνακας χαρακτηρίζεται από διάσπαρτη κατοίκηση, η οποία δεν ακολουθεί συγκεκριμένο τύπο. Σε άμεση εγγύτητα με τα δύο προς οικοδόμηση τεμάχια, βρίσκονται κτίρια κατοικιών με μέγιστο ύψος περίπου δύο ορόφων. O προσανατολισμός των κτιρίων ακολουθεί τον δρόμο στον οποίο έχουν πρόσβαση τα κτίρια, τα οποία στη συνέχεια περιβάλλονται από μαντρότοιχους. 

ΔΙΑΣΥΝΔΕΟΝΤΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟ & ΙΔΙΩΤΙΚΟ
Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται από την απουσία δημόσιων χώρων, καθώς η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι χαρακτηρισμένοι ως κοινόχρηστοι χώροι παρουσιάζουν στοιχεία εγκατάλειψης, τα οποία είναι και αποτέλεσμα δύο άλλων βασικών λόγων. Ο πρώτος λόγος είναι η μικρή κλίμακα των δημόσιων χώρων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να φιλοξενηθούν ουσιαστικές λειτουργίες δημόσιου χαρακτήρα, ενώ ο δεύτερος λόγος αφορά το γεγονός ότι οι χώροι δεν είναι διαμπερείς και κατά συνέπεια δε διασχίζονται αλλά προσαρτώνται σε κάποιον δρόμο. Αυτή η παρατήρηση σχετικά με την κατάσταση του δημόσιου χώρου έδωσε και το έναυσμα για την παρούσα μελέτη, σκοπός της οποίας είναι η ανάδειξη του δημόσιου χώρου μέσα από τη λειτουργική του διαβάθμιση, με σκοπό τη σύνδεση τόσο με το ευρύτερο οικιστικό περιβάλλον όσο και με τη μικροκλίμακα της κατοικίας. Το μέσο για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι η υιοθέτηση στρατηγικών που σχετίζονται με την αξιοποίηση των περιβαλλοντικών συνθηκών σε επίπεδο μικροκλίμακας, με εφαρμογή στα παθητικά κτίρια και στους ενεργούς δημόσιους χώρους, οι οπoίοι θα βοηθήσουν στην προώθηση ενός άλλου μοντέλου διαβίωσης σε επίπεδο συν-οικίας. 

Η δομή του κτιρίου ακολουθεί μία υβριδική δομή βάσης–κορμού–στέψης, με τις δημόσιες δραστηριότητες να αναπτύσσονται διαβαθμισμένα και στα τρία μέρη, και τις όψεις να χαίρουν ενιαίας αντιμετώπισης φορμαλιστικά. Για την ανάδειξη και αξιοποίηση του δημόσιου χώρου επιλέχθηκε ο προσδιορισμός των κοινόχρηστων χώρων στα άκρα των δύο τεμαχίων, με το κτίριο να λειτουργεί ως συνδετικός δεσμός αυτών. Για να ενισχυθεί η κλίμακά τους, επιλέχθηκε το κτίριο να σηκωθεί σε pilotis (βάση) και να τοποθετηθεί κατά μήκος των τεμαχίων στον άξονα ανατολής δύσης. Για την απρόσκοπτη ανάπτυξη δραστηριοτήτων γειτονιάς, η κίνηση των οχημάτων περιορίζεται και η στάθμευση εντοπίζεται κατά κύριο λόγο σε βοηθητικούς υπόγειους χώρους. Ο βασικός άξονας κινήσεων και προσβάσεων των οικιστικών μονάδων αναπτύσσεται στη βορινή πλευρά, με μέριμνα τόσο για ΑΜΕΑ όσο και για ποδηλάτες. Υιοθετώντας την τυπολογία του «ηλιακού» που χρησιμοποιείται κατά κόρον στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι προσβάσεις των διαμερισμάτων εντοπίζονται στον βορρά, με εσοχές, με σκοπό τη φιλοξενία δραστηριοτήτων στον κορμό των κτιρίων. Ένα δεύτερο επίπεδο δημόσιων δραστηριοτήτων αναψυχής χωροθετείται στο δώμα (στέψη) των κτιρίων (πισίνα, εναέριος περίπατος, χώροι ηρεμίας και στάσης), και στο ισόγειο δημιουργείται ένα αμφιθέατρο με δυνατότητα φιλοξενίας δραστηριοτήτων, όπως κινηματογραφικών προβολών ή εκδηλώσεων δημόσιου χαρακτήρα. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται και η σύνδεση δημόσιου και ιδιωτικού με τρόπο έμμεσο/λοξό (oblique), καθώς από το επίπεδο της δημόσιας δραστηριότητας μεταφερόμαστε σε ένα διαβαθμισμένης ιδιωτικότητας επίπεδο στο εσωτερικό του κτιρίου, το οποίο έχει τη μορφή του ηλιακού που με τη σειρά του δημιουργεί υποχωρήσεις για την είσοδο στα διαμερίσματα. Για να αυξηθεί η αίσθηση της κοινότητας μεταξύ των κατοίκων, οι «ηλιακοί» εντοπίζονται στους μονούς ορόφους, με τα διαμερίσματα να αναπτύσσονται σε δύο επίπεδα με σκοπό την ελαχιστοποίηση των υπέργειων διαδρόμων. Παράλληλα με την εφαρμογή της τυπολογίας των διώροφων κατοικιών γενικής διάστασης 5.40 μ.*11 μ., όλες οι κατοικίες είναι διαμπερείς, με εσωτερικό αίθριο, κεραμικά κλωστρά στον νότο, έτσι ώστε να διευκολύνεται ο φυσικός δροσισμός τους με το φαινόμενο της ηλιακής καμινάδας. Κάθε μονάδα κατοίκησης διαθέτει ημιυπαίθριους χώρους, τόσο στον βορρά όσο και στον νότο, με τα κεραμικά κλωστρά να φιλτράρουν και την ηλιακή ακτινοβολία αλλά και τα βλέμματα.

Τα 2 τεμάχια διαθέτουν ανοιχτά όρια με τους γειτονικούς χώρους πρασίνου, δημιουργώντας έναν δημόσιο χαρακτήρα. Τα μέτωπα των τεμαχίων 1 και 2 στις οδούς Τενέδου και Κορυτσάς, περιλαμβάνουν τις προσβάσεις - εισόδους αντίστοιχα. Από την οδό Τενέδου προβλέπεται η είσοδος για το τεμάχιο 1. Εκεί προτείνεται ισόγειος χώρος στάθμευσης, χώρος εισόδου στον κτιριακό όγκο και χώρος συνάθροισης. Επιπλέον, από την οδό Τενέδου υπάρχει πρόσβαση πεζών και για το τεμάχιο 2. Στην οδό Κορυτσάς προβλέπεται η είσοδος του υπόγειου parking για το τεμάχιο 2, καθώς επίσης και η πρόσβαση των πεζών για τους δημόσιους χώρους και το πάρκο που προβλέπονται.

ΥΛΙΚΟΤΗΤΑ – ΦΥΤΕΥΣΗ. ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ
Η πρόθεση είναι να χρησιμοποιηθούν φυσικά υλικά με όσο το δυνατόν χαμηλότερο ενεργειακό αποτύπωμα. Για το κτίριο προτείνεται ένας σκελετός από οπλισμένο σκυρόδεμα, με σκύρα προερχόμενα από ανακύκλωση. Το κύριο στοιχείο των όψεων (κλωστρά) προτείνεται να κατασκευαστεί από πηλό λόγω των απτικών του ποιοτήτων, αλλά και ως υλικό σύνδεσης με την παράδοση της ιδιοκατοίκησης. Η εφαρμογή του -ειδικά στον ηλιακό- αποτελεί μία σαφή αναφορά στις τοπικές bottom-up τυπολογίες και υλικότητες. Η χρήση του ίδιου υλικού στο εσωτερικό των διαμερισμάτων αποσκοπεί στη σύνδεση του έσω και του έξω με τρόπο στοιχειώδη. Τα υαλοστάσια θα είναι ενεργειακά, και αποσκοπούν στην ελαχιστοποίηση κατανάλωσης ενέργειας. Ως στοιχεία πλήρωσης προτείνονται τα φύλλα ξηράς δόμησης, με πετροβάμβακα ως μονωτικό υλικό. Η χρήση ενός τέτοιου τρόπου δόμησης μπορεί να μειώσει δραστικά το κόστος των εγκαταστάσεων, χωρίς να επηρεάζεται η ποιότητα της κατοίκησης. Στους κοινόχρηστους χώρους προτείνεται η εφαρμογή ενός “terrazzo” από ανακυκλωμένα σκύρα και θραύσματα πετρωμάτων τα οποία θα προέρχονται από ανακύκλωση. Είναι σημαντική η έμφαση στη συμβολική διάσταση της ανακύκλωσης στη συνέχεια της κατοίκησης, ενώ τα υλικά με πατίνες έντονης υφής και απτικότητας εντείνουν την επίκληση της μνήμης και την επιθυμία οικειοποίησης. Οι ημιυπαίθριοι χώροι των διαμερισμάτων διαθέτουν διαστάσεις που καλούν στην επέμβαση και στην προσαρμογή (customization). 

Η έμφαση στον περιβάλλοντα χώρο οφείλει να δοθεί στη σύνδεση -λειτουργική και φορμαλιστική- μεταξύ του φυσικού και του τεχνητού τοπίου. Ένα τέτοιο επιχείρημα εντός του αστικού ιστού αποσκοπεί σε έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, πιο κοντά στην ύπαιθρο και στην κοινωνικότητα του δημόσιου χώρου, αγαθά τα οποία έγιναν ακόμη πιο επιβεβλημένα με την πρόσφατη επιδημία του κορωνοϊού. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο τοπίο: βοτσαλωτό δάπεδο βιομηχανικού τύπου, κυβόλιθος, ποζολανικής βάσης συμπυκνωμένη γαία και μάρμαρο. Είναι όλα φυσικά, χαμηλής θερμοαπορροφητικότητας, με υφή που παρουσιάζει χαμηλή ανακλαστικότητα φωτός προς αποφυγή θάμβωσης και επιπλέον συναντώνται στην περιοχή και προτείνεται η συλλογή αυτών από σημεία πλησίον, με σκοπό τη μείωση του ενεργειακού και οικονομικού κόστους.

Το κτίριο εδράζεται σε Pilotis, αποδεσμεύοντας χώρο για δραστηριότητες και φύτευση στο έδαφος, ενώ την ίδια στιγμή σκιάζει κινήσεις και χώρους στάσης στον βορρά αλλά και κάτω από αυτό. Οι δραστηριότητες ενισχύονται και με την πρόβλεψη φυλλοβόλων δέντρων στον νότο, σε συνδυασμό με αυτοφυή φυτά για λόγους ευεξίας αλλά και τοπιακής μνήμης. Η δημιουργία ήπιου ανάγλυφου και η χρήση ψηλών στοιχείων με τη μορφή φύτευσης στην περιοχή μελέτης, αποσκοπεί στη μέγιστη εκμετάλλευση του ηλιασμού, καθώς και στην απρόσκοπτη κυκλοφορία του αέρα και την απαγωγή της θερμότητας από τη διαμορφωμένη επιφάνεια. Η αυξημένη κυκλοφορία του αέρα, που ενισχύεται λόγω των γεωγραφικών χαρακτηριστικών, καθώς και η ύπαρξη επιφανειών χαμηλής και ψηλής φύτευσης, επιτρέπουν το φιλτράρισμα και την απομάκρυνση των αέριων ρύπων και τον δροσισμό.

Ο ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΚΗΠΟΣ 
Η βιωσιμότητα της φύτευσης απαιτεί φυτά και δέντρα ενδημικά, ανθεκτικά σε ξηρασία. Για λόγους βιοκλιματικούς, προτείνεται στη νότια πλευρά του κτιρίου να ενισχυθεί η σκίαση με τη χρήση φυλλοβόλων δέντρων μεγάλου ύψους, όπως είναι ο Τρέμιθος, η Πάνια (Κονναρκά), η Κουναπιά, η Μεσπιλιά. Στους χώρους στάσης προτείνεται η χρήση καρποφόρων (Αμυγδαλιές, ελιές, μουριές κλπ), συμπληρωματικά στα προαναφερθέντα. Τόσο η περιποίηση της φύτευσης όσο και η συλλογή των καρπών, μπορούν να ενισχύσουν την αίσθηση της κοινότητας και να προσφέρουν μια εναλλακτική απασχόληση σε όλες τις ηλικίες. Κατάλληλοι θάμνοι (ειδικά δίπλα στις διαδρομές) είναι οι αρωματικοί, όπως οι σχινιές, η μιμόζα, το αγιόκλημα, η λεβάντα, η ρίγανη κλπ. Η ημιδιαφάνεια που παρέχουν οι χαμηλοί θάμνοι, σε συνδυασμό με την κίνηση των διαδρομών, θα δημιουργήσει οπτικό ενδιαφέρον στον χώρο των τεμαχίων. Το σύνολο της προτεινόμενης φύτευσης, δέντρα και θαμνώδη ή ποώδη φυτά, έχουν ως στόχο την ανάδειξη της εποχικότητας ή μεταβλητότητας του τοπίου από το καλοκαίρι προς τον χειμώνα αντίστοιχα, με τις χρωματικές εναλλαγές στο φύλλωμα και την ανθοφορία των θάμνων και των ποωδών φυτών. Στα άκρα των τεμαχίων δημιουργούνται δύο χώροι πρασίνου υψηλής φύτευσης, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ποιότητες διαφορετικές των κεντρικών σκιασμένων δημόσιων χώρων, αφού, ενώ σε αυτούς η διάδραση είναι στο κέντρο του σχεδιασμού, οι χώροι πρασίνου καλούν σε ηρεμία, στάση - απόσταση και επιβράδυνση.

Στοιχεία νερού: Παράλληλα με το πράσινο, στους δημόσιους κεντρικούς χώρους προβλέπονται στοιχεία νερού, με τη μορφή  μικρών λιμνών στο ισόγειο και πισίνας στο δώμα, με σκοπό τη δημιουργία τοπικού δροσισμού στο μικροκλίμα αλλά και τη δημιουργία ενός ηχητικού σινιάλου το οποίο προσφέρει ηρεμία. 

Ο ΗΛΙΑΚΟΣ
Η πρόκληση της συν-κατοίκησης στη σύγχρονη έποχη καλείται να αντιμετωπίσει την αποσύνδεση της κατοικίας από την κληρονομιά της ανάμνησης. Ο τρόπος με τον οποίο κατοικούμε είναι αποδεσμευμένος από τις αναμνήσεις της ενηλικίωσής μας, καθώς όλο και περισσότερο οι κοινωνικές μας σχέσεις είναι απεδαφοποιημένες, διασυνδέομενες με τρόπους που διαφεύγουν του φυσικού χώρου, των δεσμεύσεών του και της αναπόφευκτης μνήμης που εγγράφεται στις εκφάνσεις του. Ωστόσο, έννοιες όπως αυτή της οικολογίας και της βιωσιμότητας επανέρχονται στον κοινωνικό προβληματισμό, καθώς επανεδαφοποιούν με καθαρά οικο-λογικούς όρους τον τρόπο με τον οποίο κατοικούμε και βιώνουμε το περιβάλλον μας, τόσο το φυσικό όσο και το ανθρωπογενές. Αναδύεται μία αίσθηση της συν-οικίας, η οποία ξεφεύγει από τις διαστάσεις της καταγωγής που είχε και αποκτά μια πιο διευρυμένη συλλογική συνείδηση, που συγκεράζει τον τρόπο κατοίκησης με την κοινή συνείδηση του περιβάλλοντος και την προσαρμογή στις ποιότητες αυτού, ως πρωτόλειου στοιχείου προσδιορισμού των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η προσαρμογή στο περιβάλλον συν-οικώντας σε αυτό καλεί σε έναν σχεδιασμό που υιοθετεί τις ιδιαιτερότητές του, ως προϋποθέσεις για την άνθιση των κοινωνικών σχέσεων. Η αξιοποίηση της σχεδιαστικής ευφυΐας των τυπολογιών του παρελθόντος αποτελεί ένα πεδίο πειραματισμού που μπορεί να προσφέρει παραδείγματα άξια υβριδοποίησης, καθώς στην υλικότητά τους αποκρυσταλλώνεται η ίδια η ιδέα ότι οι άνθρωποι συν-οικούν στο περιβάλλον εν μέσω συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών. 

Ο τύπος του ηλιακού, τόσο ως βιοκλιματικό όσο και ως κοινωνικό σχήμα / πεδίο, αποτέλεσε ένα τέτοιο εφαλτήριο για την πρόταση. Ο ηλιακός, σε συνδυασμό με την ιδέα της διαβαθμισμένης κοινωνικότητας, έδωσε ώθηση στον προσδιορισμό κόμβων δραστηριοτήτων, σε άμεσο συγκερασμό με την προσαρμογή στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες. Ο ηλιακός συν-μόρφωσε ως σχήμα το ίδιο το κτίριο, πληροφορώντας διαρκώς τη λειτουργία του και εμπλουτίζοντάς το την ίδια στιγμή με τις αναμνήσεις που συγκροτούν ευφυώς ένα επιτελικό σχήμα, χωρίς να έλκει στη στείρα μίμησή του ως φόρμα. 

«Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός για Συγκρότημα Κοινωνικής Κατοικίας στην περιοχή Αγίου Νικολάου του Δήμου Λάρνακας»
ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΩΔ. 85989

Ομάδα μελέτης: 
Γκουγκούδη Δήμητρα, Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΑΠΘ, Καλκούλης Αποστόλης, Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΔΠΘ
+ aether:arch 
Μόρας Αντώνης, Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΑΠΘ, Δέσποινα Πάλη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΠΘ, Γεωργούλη Χάιδω, φοιτ. Αρχιτεκτονικής ΠΘ, Ευσταθίου Χριστίνα, φοιτ. Αρχιτεκτονικής ΔΠΘ, Βασίλης Παπαδόπουλος, φοιτ. Αρχιτεκτονικής ΠΘ.