Α΄ εξαγορά στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για την ανάπλαση της περιοχής σταθμού ΟΣΕ Κοζάνης

Ο διαγωνισμός για την Ανάπλαση της περιοχής του Σταθμού ΟΣΕ στην Κοζάνη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προβληματισμού για την διαχείριση περιοχών που βρίσκονται σε εκκρεμότητα, λόγω της αλλαγής ή της εγκατάλειψης της χρήσης τους. Κι ενώ περιοχές σαν κι αυτή υπάρχουν διάσπαρτες σε νευραγλικά σημεία πόλεων νοούμενες στις περισσότερες περιπτώσεις ως αστικά κενά, η ανάταξη η απόδοση νέας χρήσης και ταυτότητας σ’αυτές είναι στην πραγματικότητα ένα πολυδιάστατο πρόβλημα στο οποίο δεν μπορεί ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός από μόνος του να παρέχει την εύκολη λύση.

Στην περίπτωση της περιοχής του Σταθμού ΟΣΕ Κοζάνης εν προκειμένω, η υπολειτουργία του σταθμού και η απουσία συνοδευτικών αστικών λειτουργιών τείνει να θεωρείται ως τετελεσμένο, αγνοώντας το γεγονός ότι βάσει της κοινώς αποδεκτής ευρωπαϊκής – αλλά και παγκόσμιας – εμπειρίας και πραγματικότητας, η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών μεταφορών, δικτύων και κόμβων, αποτελεί από μόνη της μια σύγxρονη προσέγγιση αστικού σχεδιασμού με στόχο την αστική κινητικότητα και αναζωογόνηση.

Στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα της δημοσιονομικής κρίσης αλλά και των προοπτικών που διαφαίνονται για την έξοδο από αυτή, βασικό ζητούμενο είναι η διεξοδική μελέτη και σχεδιασμός των αναπτυξιακών στόχων, αναπόσπαστο μέρος των οποίων είναι η ενίσχυση των μεταφορών και επικοινωνιών, της διασυνδεσιμότητας και η χωρική ανάταξη και αναδιάρθωση των αστικών κέντρων της χώρας. Σ’αυτό το πλαίσιο, οι σιδηροδρομικές μεταφορές – επιβατικές και εμπορευματικές – έχουν σημαντικότατο ρόλο να διαδραματίσουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, με προφανείς χωρικές συνέπειες.

Η περιοχή του Σταθμού ΟΣΕ Κοζάνης είναι μια τυπική περίπτωση του προβληματισμού που τέθηκε προηγουμένως. Η αναστολή της σιδηροδρομικής σύνδεσης με τη Θεσσαλονίκη και η συνακόλουθη εγκατάλειψη του σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης αντιμετωπίζεται ως έκβαση αρνητική που έρχεται σε αντίθεση με τις σύγχρονους στόχους της ανάταξης των σιδηροδρομικών δικτύων στα πλαίσια της αστικής κινητικότητας, προσβασιμότητας, και άρσης του αποκλεισμού των πόλεων.

Αντίθετα, η τύχη της περιοχής θα μπορούσε να καθοριστεί από την μετεξέλιξη και ανάπτυξη της προγενέστερης βασικής χρήσης της – δηλαδή του σιδηροδρομικού σταθμού - κόμβου – και όχι από την ασαφή στοχοθεσία μιας «ανάπλασης» που ως μόνο «ευγενή στόχο» έχει την απάλειψη ενός αστικού κενού, την αύξηση του πρασίνου, και τη δημιουργία ενός ελεύθερου χώρου σε μια πόλη που εξαιτίας του τρόπου δόμησής της ασφυκτιά.

Εξειδίκευση των στόχων στην περιοχή μελέτης

Η Ελλάδα σήμερα, μετά από δεκαετίες αδράνειας, πριμοδοτεί  την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών υποδομών με το σχεδιασμό μεγάλων έργων μεταξύ των οποίων η Σιδηροδρομική Εγνατία, ένα σημαντικό έργο που συμπληρώνει το κεντρικό σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας μαζί με το σιδηροδρομικό άξονα Βορρά-Νότου (ΠΑΘΕΠ), συνδέοντας λιμάνια, πόλεις, και μεγάλα εμπορικά και αναπτυξιακά κέντρα στον άξονα Ανατολής – Δύσης. Η Κοζάνη εφάπτεται του άξονα αυτού και ο ρόλος της ως σιδηροδρομικός κόμβος αναμένεται να αναδειχθεί και να ενισχυθεί.

Caption: Διάγραμμα ανάπτυξης σιδηροδρομικών και οδικών υποδομών στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης

Η πρότασή μας ως εκ τούτου έχει ως αφετηρία την ενίσχυση και συμπλήρωση του σιδηροδρομικού αλλά και του οδικού δικτύου στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης και τη δημιουργία ενός νέου κτιρίου για τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης. 

Η αποκατάσταση και εντατικοποίηση της σιδηροδρομικής λειτουργίας στην περιοχή μελέτης, με τις νέες συνδέσεις προς το Αεροδρόμιο και δυτικά προς τη Σιδηροδρομική Εγνατία (rail-loop) απαιτεί ασφαλώς μια σειρά από περαιτέρω προβλέψεις για την εξασφάλιση της συνέχειας του αστικού ιστού προς τη νότια ζώνη επέκτασης της πόλης με την ταυτόχρονη εξασφάλιση ενός εκτεταμένου, πολυλειτουργικού ελεύθερου χώρου που θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο το ρόλο και τις αναπτυξιακές προοπτικές της ευρύτερης περιοχής.

Η πρόταση
Σε εφαρμογή των παραπάνω κατευθύνσεων, προτείνεται η διατήρηση τετραπλού σιδηροδρομικού διαδρόμου  εντός της περιοχής μελέτης ο οποίος στο ανατολικό τμήμα βρίσκεται σε όρυγμα και στη συνέχεια υπογειοποιείται μέχρι και το δυτικό άκρο της περιοχής μελέτης.

Caption: Ο σιδηροδρομικός διάδρομος βρίσκεται σε όρυγμα στο ανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης και στη συνέχεια υπογειοποιείται μέχρι και το δυτικό άκρο της περιοχής.

Κεντρικός Σιδηροδρομικός Σταθμός
Το νέο κτίριο για τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό Κοζάνης γεφυρώνει τις πλευρές του ορύγματος επιτρέποντας, πέραν της ανάπτυξης των βασικών λειτουργιών του σταθμού και την κυκλοφορία από/προς τις αποβάθρες, την απρόσκοπτη διέλευση πεζών και ποδηλάτων πάνω από τον σιδηροδρομικό διάδρομο.

Caption: Άποψη του νέου κτιρίου του σιδηροδρομικού σταθμού και της ευρύτερης περιοχής από ψηλά

Πρόκειται για ένα κτίριο – τοπόσημο ορατό από μεγάλη απόσταση και προσπελάσιμο από πολλαπλές κατευθύνεις, που νοηματοδοτεί ολόκληρη την περιοχή παρέμβασης.

Caption: Φωτορεαλιστική απεικόνιση του νέου κτιρίου του σιδηροδρομικού σταθμού στο επίπεδο των αποβαθρών

Συμβίωση: σιδηρόδρομος και αστικό πάρκο
Η προτεινόμενη παρέμβαση στοχεύει στο να καταδείξει ότι είναι δυνατή η συμβίωση χρήσεων και λειτουργιών εκ πρώτης όψεως αντιτιθέμενων: πώς ένας ελεύθερος χώρος εκτόνωσης των κατοίκων μιας ολόκληρης πόλης – λόγω της έκτασης, της υπερτοπικής σημασίας του αλλά και της μοναδικότητάς του – μπορεί να έρθει σε διαλεκτική σχέση με την εντατική σιδηροδρομική λειτουργία τόσο σε νοητικό όσο και πρακτικό επίπεδο; 

Caption: Αστικές ροές και συνδέσεις περιοχής παρέμβασης και αστικού ιστού

Η «συμβίωση» αυτή πραγματοποιείται θεωρώντας ότι ο σταθμός είναι η ζωογόνος δύναμη του περιβάλλοντος χώρου περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χρήση / δραστηριότητα έχει τοποθετηθεί σ’ αυτόν. Αποτελεί σημείο εντατικής χρήσης καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας τροφοδοτώντας την περιοχή με κίνηση και ζωή.

Caption: Βόρεια πλατεία εισόδου στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού και του πάρκου

Αλλά και το αντίστροφο: ο ελεύθερος χώρος – παρκο γύρω από το σταθμό είναι ένας απαραίτητος ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στη συμπαγή πόλη και τη σιδηροδρομική υποδομή. Είναι άλλωστε η πρώτη και τελευταία εικόνα της Κοζάνης που αντικρύζουν οι εισερχόμενοι και εξερχόμενοι ταξιδιώτες.

Caption: Σχέδιο γενικής διάταξης

Στοιχεία έργου
Αρχιτεκτονική Μελέτη : Γιάννης Φραγκάκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π., Μαρία Παπαναστασίου, Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π., Σοφία Κώτση, Φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π., Κέλλυ Νεοπούλου, Φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.
Φωτορεαλιστικές απεικονίσεις : Γιάννης Φραγκάκης
Αγωνοθέτης: Δήμος Κοζάνης
Χρόνος μελέτης: 2018