Α’ βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για το Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών και Οστών στην Πάτρα.

‘Τύμβος φωτός’
Προσεγγίσαμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) στην Πάτρα, τόσο γιατί ανταποκρίνεται σε μια σύγχρονη κοινωνική επιταγή για θρησκευτική ελευθερία και αυτοδιάθεση, όσο και γιατί αφορά τη μελέτη ενός νέου —για τα ελληνικά αρχιτεκτονικά δεδομένα— τύπου συγκροτημάτων. Η πρότασή μας αφορά ένα συγκρότημα με λειτουργικό και παράλληλα μνημειακό χαρακτήρα, όπου θα συντελείται η διαδικασία και η τελετουργία αποτέφρωσης και θα αποτελεί τόπο ενθύμησης. Θεωρήσαμε παράλληλα σημαντικό να εξασφαλίσουμε ευχάριστες συνθήκες για τους εργαζόμενους, που καλούνται να επιτελέσουν ένα ψυχολογικά φορτισμένο έργο.

Βασική μας αναφορά ήταν οι πρωτογενείς ταφικές δομές των τύμβων. Το συγκρότημα του αποτεφρωτηρίου καλύπτεται από ήπιο χωμάτινο τύμβο, καθιστώντας το πρακτικά αφανές από τον περίγυρο. Στην πρότασή μας, ο πυρήνας του τύμβου παραμένει κενός και γεμίζει με φως. Το κεντρικό αίθριο εισόδου/υποδοχής και η μικρή εσωτερική αυλή της καύσης, εισάγουν στους εσωτερικούς χώρους ποιότητες μεταβαλλόμενου φυσικού φωτός και καδραρίσματα ουρανού και τοπίου, προκειμένου να ανακουφίσουν συγγενείς και εργαζόμενους. 

Στη δυτική πλευρά του, ο τύμβος τέμνεται κατακόρυφα σε ευθυγράμμιση με τον άξονα βορρά - νότου, αφήνοντας ελεύθερο το δυτικό τμήμα του οικοπέδου, που προτείνουμε να διαμορφωθεί ως “τοπίο ενθύμησης”, και διασποράς ή ενταφιασμού της τέφρας. Ο τοίχος που ορίζει την τομή αποτελεί τη μοναδική όψη του συγκροτήματος και κατασκευάζεται από συμπιεσμένη γη (rammed earth). Συνδέει οπτικά το “τοπίο ενθύμησης” με την αίθουσα καύσης των νεκρών και τις κορυφές του Παναχαϊκού όρους, που διακρίνονται πάνω από τη στέψη του. 

Για την είσοδο στο συγκρότημα κατηφορίζει κανείς πλάι στον τοίχο-τομή και, εισερχόμενος από το άνοιγμα στο μέσον του, οδηγείται στη ΒΔ γωνία του κεντρικού αιθρίου. Από εκεί αναπτύσσονται περιμετρικά όλοι οι βασικοί χώροι. Στα αριστερά (προς τον βορρά) συναντάει κανείς τρεις θύρες που οδηγούν κάθε μία στην αίθουσα τελετών, στην αίθουσα καύσης και στο γραφείο παράδοσης της τέφρας. Το υδάτινο στοιχείο συνοδεύει την πορεία των επισκεπτών από την είσοδο έως την εσώτερη δεξαμενή στην αυλή καύσης. Στο βάθος του αιθρίου βρίσκεται η υποδοχή και οι χώροι διοίκησης, και στα δεξιά, προς τον νότο, διαμορφώσαμε τον χώρο αναψυκτηρίου και συλλυπητηρίων, που βγαίνει σε μια τρίτη αυλή με μικρό ελαιώνα. Μελετήσαμε κατάλληλα τη διάταξη των βασικών χώρων (υποδοχή, αυλές, αίθουσες τελετών, καύσης και παραλαβής τέφρας), έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα σε διαφορετικά σενάρια εκτέλεσης της τελετουργίας, να εξελιχθούν σύμφωνα με τις επιθυμίες των συγγενών ή του εκλιπόντα. 

Οραματιστήκαμε τη δυτική πλευρά του αιθρίου να φιλτράρει τη θέα από και προς το “τοπίο ενθύμησης”, κατασκευάζοντας ένα διάτρητο διάφραγμα από κιβωτούς-τεφροδόχους, προσανατολισμένους ώστε να επιτρέπουν στο φως της δύσης να εισχωρήσει βαθιά στο αίθριο, αναδεικνύοντας το ανάγλυφο δάπεδό του. Για το μοτίβο του αντλήσαμε αναφορές από τον γεωμετρικό διάκοσμο των κεραμικών της αρχαϊκής περιόδου, ενσωματώνοντας σύμβολα οικεία στις περισσότερες θρησκείες και πολιτισμούς. Επιθυμούμε το διακοσμημένο δάπεδο να λειτουργεί ως ένα είδος ψυχικού αντιπερισπασμού και ανακούφισης για τους συγγενείς και επισκέπτες. 

Τέλος, το “τοπίο ενθύμησης” αποτελεί βασικό χώρο, διότι εκεί θα γίνεται η διασπορά ή ενταφιασμός της τέφρας και θα λαμβάνουν χώρο τελετές ενθύμησης των νεκρών στην ύπαιθρο. Προβλέπουμε να λειτουργεί πέραν του ωραρίου του ΚΑΝ. Οργανώνεται πάνω σε ομόκεντρες καμπύλες χαράξεις, όπου υλοποιούνται σειρές ήπιων λοφίσκων με φυσική αγρωστώδη βλάστηση, οι οποίοι αυξάνονται σε όγκο διαδοχικά προς την περίμετρο, εντείνοντας την αμφιθεατρική κλίση του χώρου και ενισχύοντας την αίσθηση γαλήνης που οφείλει να παρέχει. 

Διαγωνισμός: Κέντρο Αποτέφρωσης νεκρών και οστών
Περιοχή: Πάτρα
Έτος: 2019
Διάκριση: Α’ Βραβείο

Ομάδα αρχιτεκτονικής μελέτης: Στέλιος Ανδρικόπουλος, Κωνσταντίνος Γρίβας, Αλεξάνδρα Στράτου
Συνεργάτης: Ξενοφών Κέκκος