1ο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό προσχεδίων, για την επέκταση και προσθήκη ορόφου στον βρεφονηπιακό σταθμό επί των οδών Υπαπαντής 34 και Παπαστράτου

Ο στόχος
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη η καθοριστική σημασία που έχει το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται ένα παιδί, για την ψυχική, σωματική, νοητική και εν τέλει κοινωνική του ανάπτυξη. Η αρχιτεκτονική, ως πεδίο σύνθεσης περιβαλλόντων και ειδικότερα ως πεδίο σύνθεσης σχέσεων, ιεράρχησης αξιών και ανάδειξης ποιοτήτων, μπορεί και οφείλει εν προκειμένω να εκπληρώσει τον εκπαιδευτικό της χαρακτήρα. 

Ο γενικότερος στόχος της πρότασης και η κεντρική θέση σχεδιασμού τοποθετεί στο επίκεντρο ένα χωρικό δίπολο, κρίσιμο ιστορικά και εξαιρετικά επίκαιρο στη σύγχρονη εποχή, τη σχέση κλειστού – υπαίθριου χώρου. Θα υποστηρίζαμε ότι σήμερα, σε μια εποχή που η έξαρση της ατομικότητας είναι ένα φαινόμενο που μεταβάλλει την κοινωνική ζωή αρνητικά, η ανάγκη για υπαίθριο χώρο και φυσική επικοινωνία έρχεται στο προσκήνιο. 

Αναπολώντας τα παιδικά μας χρόνια, μπορούμε με μεγαλύτερη ευκολία να φέρουμε στη μνήμη μας την αυλή του σχολείου ή του νηπιαγωγείου, την αλάνα του παιχνιδιού, ή τα παιχνίδια στον δρόμο δίπλα στα κατώφλια των πολυκατοικιών, περισσότερο πιθανόν από την εικόνα της ίδιας της αίθουσας διδασκαλίας.

Ήταν ακριβώς εκεί, στον υπαίθριο χώρο, που οι εμπειρίες αποκτούσαν τη μεγαλύτερή τους ένταση ανάμεσα στους ανθρώπους, το ανθρωπογενές περιβάλλον και τη φυσική βλάστηση. Εκεί όπου οι αισθήσεις ενεργοποιούνταν στον μέγιστο βαθμό, και ο χώρος διέθετε μια αξέχαστη ατμόσφαιρα, ανεξίτηλη στη μνήμη: Ο τόπος και ο καιρός των παιδικών μας χρόνων.

Στην παρούσα προσθήκη του βρεφονηπιακού σταθμού επομένως, διερευνήθηκε και αποτέλεσε κεντρικό ζήτημα προς επίλυση η αύξηση του υπαίθριου χώρου και η άρθρωσή του σε συνέχεια με τον κλειστό χώρο των αιθουσών απασχόλησης. Η ανάγκη να διαφοροποιείται ο χώρος μεταξύ των νηπίων και των βρεφών οδήγησε επιπρόσθετα και στην αναζήτηση δύο διακριτών και πιθανόν μόνο οπτικά διασυνδεδεμένων υπαίθριων χώρων. Αναζητήθηκε μια ενιαία συνθήκη εσωτερικού - εξωτερικού, όπου το εσωτερικό ανοίγει και μετατρέπεται σε ημιυπαίθριο χώρο, και το παιχνίδι ή ακόμα και το μάθημα μπορεί να λάβει χώρα έξω, κάτω από ένα δέντρο ή πάνω στο χορτάρι.

Το οικόπεδο
Το οικόπεδο βρίσκεται πάνω σε έναν σημαντικό άξονα -την οδό Υπαπαντής- που συνδέει το Κερατσίνι με τη Δραπετσώνα, σε ένα πολεδομημένο τμήμα του Πειραιά βασισμένο στο ιπποδάμειο σύστημα, στοιχείο που διαθέτει στη συγκεκριμένη περίπτωση εξαιρετική σημασία, καθώς ο Πειραιάς αποτέλεσε το πρώτο πολεοδομημένο λιμάνι στην παγκόσμια ιστορία. Η θέση τού οικοπέδου βρίσκεται πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνιας πύλης -το Καστράκι-, και επομένως είναι πολύ πιθανό οι πολεδομικές χαράξεις γύρω από το αρχαίο δίπυλο και τα μακρά τείχη να έχουν βασισθεί σε αρχαία ίχνη.

Το ίδιο το οικόπεδο αναπτύσσεται σε σχήμα «Γ» και μόνο στο νότιο τμήμα του αναπτύσσεται ο υφιστάμενος κτηριακός όγκος, αφήνοντας ένα αστικό κενό ελεύθερο παράλληλα με τον κύριο οδικό άξονα στη δυτική πλευρά, όπως επίσης και μια μεγάλη επιφάνεια μεσοτοιχίας με τη διπλανή πολυκατοικία. Η διάσπαση αυτή δημιουργεί μια σύγχυση στον περιπατητή της πόλης ως προς τη μεγάλη διαφοροποίηση της κλίμακας, από ένα ισόγειο κτήριο σε έναν ελεύθερο χώρο, και ξαφνικά σε μια τετραώροφη πολυκατοικία και μια ενιαία επιφάνεια. Αν και ο υπαίθριος χώρος τού υφιστάμενου σταθμού είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργίας του, φαίνεται ότι αποτελεί κάτι διακριτό, κάτι που πιθανόν έχει προσαρτηθεί αργότερα, και εκλείπει τόσο η αίσθηση της ενότητας του χώρου όσο και η συνολική αντίληψη του σχήματος του οικοδομικού τετραγώνου και του αστικού μετώπου.

Η κεντρική ιδέα

Αυλή δύο επιπέδων
Υποστηρίζουμε ότι η προσθήκη ενός ορόφου στο ίδιο περίγραμμα του υφιστάμενου κτίσματος, δεν επιλύει το κεντρικό ζήτημα που τέθηκε στην αρχή, για την δημιουργία αιθουσών απασχόλησης όπου ο εξωτερικός χώρος βρίσκεται σε συνέχεια με τον εσωτερικό και είναι διακριτός για τα νήπια και τα βρέφη.

Η ανάπτυξη της απαιτούμενης δόμησης σε δύο επίπεδα απελευθερώνει χώρους αυλισμού, τόσο για τα νήπια στο επίπεδο του ισογείου όσο και για τα βρέφη στο επίπεδο του α’ ορόφου.

Η συμπλήρωση του οικοδομικού τετραγώνου
Καθώς η υπάρχουσα κτηριακή μάζα δεν ολοκληρώνει αντιληπτικά το σχήμα του οικοδομικού τετραγώνου, προτείνεται η δημιουργία ενός πετάσματος - φίλτρου της αυλής, που θα συμπληρώσει το Ο.Τ., θα χαμηλώσει την κλίμακα και θα προβάλει το κτήριο προς το όριο δρόμου. Ταυτόχρονα το πέτασμα θα διαφυλάξει στο εσωτερικό του τον χώρο της αυλής, ως χώρο προστατευμένο και σημαντικό: ως ένα πράσινο δωμάτιο που αποτελεί την καρδιά του κτηρίου.

Το βιοκλιματικό πέτασμα
Το νέο πέτασμα λειτουργεί βιοκλιματικά, και μέσα από κατακόρυφες μεταλλικές περσίδες εμποδίζει την είσοδο του χαμηλού δυτικού ήλιου στο εσωτερικό. Οριζόντιες προεξοχές - πρόβολοι στη νότια πλευρά επιτρέπουν την είσοδο του χειμερινού ήλιου, ενώ σκιάζουν την όψη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, μειώνοντας δραματικά -μέσω παθητικών ενεργειακών στοιχείων- την ενεργειακή κατανάλωση και αυξάνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα χρήσης του υπαίθριου χώρου, για περισσότερες ημέρες και ώρες του χρόνου.

Το πέτασμα της όψης δημιουργεί μια αίσθηση προστασίας στα παιδιά και εντείνει την αίσθηση του εσωτερικού κήπου - δωματίου. Οι λευκές περσίδες ανακλούν και διαχέουν εσωτερικά το δυτικό φως, δημιουργώντας μια αίσθηση ενός εσωτερικού κατάφωτου κήπου. Οι στηρίξεις ανάμεσα στις κάθετες περσίδες είναι τμήματα χρωματιστών μετάλλων -σαν χρωματιστές χάντρες-, που δίνουν έναν πολύχρωμο τόνο στο πέτασμα όταν γίνεται αντιληπτό από κοντά, ενώ από απόσταση το κτήριο έχει μια πιο διακριτική χρωματική παρουσία: Ειδικότερα, οι εσωτερικές ενότητες αποκτούν έντονα χρώματα ανάλογα με τις λειτουργίες που εξυπηρετούν, ώστε τα παιδιά να γνωρίζουν από τον χρωματικό κώδικα πού ακριβώς βρίσκονται. Τα χρώματα του εσωτερικού χώρου προβάλλουν μέσα από το πέτασμα προς τον δημόσιο χώρο, επιτρέποντας στο κτήριο να ενταχθεί διακριτικά στο αστικό σύνολο και ταυτόχρονα να είναι ζωντανό και χρωματιστό για τα παιδιά.

Κατανομή κτιριολογικού προγράμματος
Στο επίπεδο του ισογείου τοποθετούνται οι αίθουσες νηπίων και τα γραφεία των δασκάλων, για να μπορούν να έχουν άμεση επαφή με τους γονείς των παιδιών. Τα WC των νηπίων έχουν προβλεφθεί σε άμεση σχέση με τις αίθουσες, ώστε το προσωπικό να έχει ταυτόχρονη οπτική εποπτεία τόσο της ομάδας όσο και του παιδιού που χρησιμοποιεί τους υγρούς χώρους. Επίσης, μεταξύ των WC και των αιθουσών παρεμβάλλεται ανοικτός προθάλαμος με νιπτήρα (για καθαρισμό από το παιχνίδι, ξέπλυμα χρωμάτων για ζωγραφική κτλ.).

Στο επίπεδο του α’ ορόφου τοποθετούνται οι χώροι για τα βρέφη, με δύο αίθουσες απασχόλησης που δύναται να ενοποιηθούν. Ο χώρος ακαθάρτων αποτελεί μια κατακόρυφη στήλη σε όλα τα επίπεδα, για αποθήκευση βοηθητικού υλικού (σκούπες σφουγγαρίστρες), συλλογή ακαθάρτων από όλα τα επίπεδα και εξωτερική αποκομιδή μέσω ανθρωποθυρίδας στο επίπεδο του ισογείου, χωρίς να διαπερνά το εσωτερικό του κτηρίου. 

Τέλος, στο επίπεδο του β’ ορόφου τοποθετείται η τραπεζαρία με εκτόνωση σε ημιυπαίθριο χώρο και σε σύνδεση με μια αίθουσα ύπνου νηπίων όπως απαιτείται, για τη χρήση του από κάποια νήπια που θα ήθελαν να κοιμηθούν μετά το φαγητό. Σε όλους τους ορόφους έχουν προβλεφθεί, σε κατακόρυφη στήλη, WC προσωπικού. 

Νέα δομή & υλικότητα
Ο υπάρχων σκελετός οργανώνεται σε μια νέα δομή χωροκαννάβου, που επιτρέπει μελλοντική συμπλήρωση λειτουργιών ή υπαίθριων παταριών για δραστηριότητες. Το υφιστάμενο κτήριο διατηρεί και αναδεικνύει την υλικότητά του, ως ένας σκελετός εμφανούς οπλισμένου σκυροδέματος, ενώ η ανωδομή κατασκευάζεται από μεταλλικές διατομές τύπου IPE/HEA. Συντίθεται αντιστικτικά ένα λευκό πρίσμα πάνω σε ένα αισθητικά βαρύτερο που πατάει στη γη, δίνοντας μια αίσθηση ελαφρότητας και ανάτασης στο σύνολο. Όλα τα υλικά του κτηρίου θα επιλεχθούν με βάση τις απαιτήσεις και τις ειδικές προδιαγραφές. Ειδικότερα: 

• Το κέλυφος της ανωδομής κατασκευάζεται από σύστημα θερμοπρόσοψης 7εκ., με εξωτερική τσιμεντοσανίδα και εσωτερική διπλή γυψοσανίδα, ώστε στο ενδιάμεσο κενό να διέλθουν οι η/μ εγκαταστάσεις. Τα εσωτερικά χωρίσματα κατασκευάζονται από σύστημα διπλής γυψοσανίδας και από τις δύο πλευρές και πιθανή ηχομόνωση στα σημεία που απαιτείται. 
• Τα δάπεδα κατασκευάζονται από linoleum σε διάφορα χρώματα σύμφωνα με τους χρωματισμούς των λειτουργιών. Τμήματα του φέροντος οργανισμού που μένουν ακάλυπτα, θα επενδυθούν με πυράντοχη βαφή σύμφωνα με τις απαιτήσεις πυρασφάλειας. 
• Οι περσίδες του πετάσματος κατασκευάζονται από κοίλες ορθογώνιες διατομές βαμμένες αντισκωριακά ή από αλουμίνιο για ελαχιστοποίηση της συντήρησης, αν το επιτρέψει ο οριστικός προϋπολογισμός. 
• Όλοι οι εσωτερικοί και εξωτερικοί χρωματισμοί προτείνεται να γίνουν με οικολογικά χρώματα. Τα τμήματα της ψευδοροφής κατασκευάζονται με ξύλινες σανίδες βαμμένες σε λευκό χρώμα.

Η αποκατάσταση του υπάρχοντος σκελετού θα γίνει με καθαρισμό, ενίσχυση και ξυλοτύπους από τυπικές ξύλινες σανίδες.

Η αυλή - Το πράσινο δωμάτιο
Η αυλή αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα με οπτική σύνδεση. Η μεσοτοιχία με τη γειτονική πολυκατοικία μετατρέπεται σε τοίχο με αναρριχητικά φυτά, που αγκυρώνεται σε κατακόρυφες ντίζες μεταξύ των μεταλλικών δοκών. Ένα μικρό μονοπάτι τού υπαίθριου χώρου κατασκευάζεται από οπλισμένο σκυρόδεμα και ορίζει ένα μικρό σκάμμα από πατημένο χώμα. Η αυλή στο επίπεδο του α’ ορόφου επικοινωνεί οπτικά με το χαμηλότερο επίπεδο μέσω ενός ημικυκλικού προβόλου. Η θέση στάθμευσης ενσωματώνεται στην αυλή με τρόπο που συμμετέχει στο σύστημα της όψης και δεν φαίνεται να διαταράσσει την ισορροπία του χώρου της αυλής.

Αρχιτεκτονική Μελέτη: Petrās Architecture – Τσαμπίκος Πετράς, Θεοδόσης Δρίβας, Ιωάννης Αποστολόπουλος, Πετρούλα Σεπετά
Στατική Μελέτη: Γρηγόρης Κατσάνος
Η/Μ Μελέτη: Αντώνης Ιορδανίδης