Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Προσχεδίων με τίτλο: «Βιοκλιματική Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και της Ευρύτερης Περιοχής της Ανατολικής Εισόδου στο Ιστορικό Κέντρο της Πόλης του Ηρακλείου». | Β' Βραβείο

Η αρχιτεκτονική πρόταση για την ανάπλαση μιας περιοχής που συνιστά κεντροβαρικό τοπόσημο για την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης, συνδέει τη χωρική παρέμβαση με το «κατοικείν» του δημόσιου χώρου, τόσο με την έννοια της οικειοποίησής του από τους χρήστες του, όσο και με τη λειτουργική κοινωνική και περιβαλλοντική–οικολογική διάσταση της αστικής τοπογραφίας.

Κύριοι άξονες της πρότασης

• Η σύλληψη του χώρου ως ενιαίου – αποθραυσματοποιημένου συνόλου.
• Η λειτουργία του δημόσιου χώρου ως υποδοχέα κοινωνικών, πολιτισμικών και ψυχαγωγικών δράσεων.
• Η ανάδειξη της ιστορικότητας της περιοχής.
• Η προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας.
• Η βελτίωση των συνθηκών μικροκλίματος με εφαρμογή των αρχών του βιοκλιματικού – αειφόρου σχεδιασμού.

Η κεντρική ιδέα της αρχιτεκτονικής πρότασης

Στον πυρήνα της εννοιολογικής σύλληψης που κατευθύνει τον σχεδιασμό τής υπό ανάπλαση περιοχής, είναι η εξασφάλιση της φυσικής και αστικής συνέχειας. Η πρόταση αντιλαμβάνεται το αστικό έδαφος ως μια ενοποιημένη διάστικτη επιφάνεια, η οποία επιτρέπει τόσο τη διείσδυση και εναρμόνιση των φυσικών στοιχείων με το αστικό περιβάλλον υποδοχής τους, όσο και την παραγωγή ενός αστικού χώρου υποδοχέα του δημόσιου βίου, με λειτουργική και αισθητική συνοχή και με σαφή την οικολογική διάσταση. Πρόκειται επομένως για μια αρχιτεκτονική πρόταση που εκφράζει τη σύγχρονη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των κοινωνιών. Αυτή εξάλλου η σχέση ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και φύσης δεν είναι ξένη από τη μακρινή παράδοση της Κρήτης, όπως δείχνουν οι τοιχογραφίες του Μινωικού πολιτισμού. Η σύλληψη, οι αναλογίες και τελικά η αρχιτεκτονική γραφή κατευθύνονται από την αφαιρετική ερμηνεία της τοιχογραφίας του "Πρίγκιπα με τα κρίνα". 

Μινωικός πολιτισμός: Τοιχογραφία του «Πρίγκιπα με τα Κρίνα». Φυτικά στοιχεία διεισδύουν και εναρμονίζονται με το ανθρωπογενές περιβάλλον.

Διαγραμματική απόδοση κεντρικής ιδέας: Φυσική και αστική συνέχεια.

Pattern διαμόρφωσης διάστικτων επιφανειών και προοπτική λεπτομέρειά τους. 

Προτεινόμενες αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις

Για τη λειτουργική, αισθητική και βιοκλιματική αναβάθμιση της περιοχής, προτείνονται οι εξής παρεμβάσεις:

Α. Για την αποθραυσματοποίηση της πλατείας Ελευθερίας και της πέριξ αυτής περιοχής:   

• Η οδός Ανεμογιάννη, που διασχίζει την Πλατεία Ελευθερίας και την αποκόπτει από τα Ενετικά τείχη και τον χώρο του αγάλματος Βενιζέλου, καταργείται. Η τροχαία κίνηση που εξυπηρετούσε η οδός Ανεμογιάννη μεταφέρεται έξω από την Παλιά Πόλη του Ηρακλείου, με τη σύνδεση της οδού Ανθεμίδου με τη Λεωφόρο Ικάρου. 

Διάγραμμα κυκλοφοριακών ρυθμίσεων – Ιεράρχηση οδικού δικτύου

• Ο ζωτικός χώρος της πλατείας Ελευθερίας διευρύνεται, καθώς επεκτείνεται ενοποιημένος προς τα ανατολικά μέχρι το όριο των Ενετικών τειχών και προς τον χώρο του αγάλματος Βενιζέλου, και ενώνεται οργανικά και αισθητικά με την πλατεία Αρχαιολογικού Μουσείου και με τις μικρότερες παρακείμενες πλατείες Δασκαλογιάννη και Καζαντζάκη, ώστε να αποτελούν ουσιαστική προέκτασή της.

• Ο χώρος κατά μήκος των Ενετικών τειχών αποκτά τη λειτουργία ενός φυσικού «εξώστη», που προσφέρει το πλεονέκτημα της θέας λόγω της υψομετρικής διαφοράς της πλατείας από το χαμηλότερο επίπεδο της λεωφόρου Ικάρου.

• Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη τοποθετείται στο βόρειο τμήμα της πλατείας, στο τέρμα ενός νοητού κεντρικού άξονα που ξεκινά από την «καρδιά» της πλατείας. Η οπτική δυναμική που δημιουργεί αυτός ο άξονας, όχι μόνο αναδεικνύει το Μνημείο, αλλά λειτουργεί και ως μέσο οργάνωσης των μορφών και διατάξεων της πλατείας.

• Ο κεντρικός χώρος της πλατείας Ελευθερίας, μπροστά από το κτίριο της περιφέρειας, μένει ελεύθερος από δομικά στοιχεία και φυτεύσεις, ώστε να υποδέχεται ποικίλες κοινωνικές και πολιτισμικές εκδηλώσεις. Παράλληλα, ο σχεδιασμός παράγει ένα σύνολο χωρικών ενοτήτων, που με τις διατάξεις χαμηλής και υψηλής βλάστησης προσφέρει ένα περιβάλλον φιλικής αστικής καθημερινότητας.

Σχηματική απόδοση οργανωτικής δομής της πλατείας Ελευθερίας 

Β. Για την ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας:

• Ελαχιστοποιείται η παρουσία του αυτοκινήτου στην υπό ανάπλαση περιοχή.

• Περιορίζεται το πλάτος του οδοστρώματος των οδών υπέρ της διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων, γεγονός που, πέρα από τη βελτίωση της βιώσιμης κινητικότητας, συντελεί στην ανάδειξη των υπαρχόντων μνημείων της περιοχής μελέτης.

• Στο σημείο της Βρύσης Χανιάλη και της Πύλης Αγ. Γεωργίου, προβλέπεται η εγκατάσταση ανελκυστήρα που θα συνδέει την περιοχή αυτή με το υψηλότερο επίπεδο της Πλατείας Ελευθερίας. Η λειτουργία του, πέρα από τη διευκόλυνση της κίνησης των πεζών και κυρίως των ΑΜΕΑ, συνδέει άμεσα την πλατεία Ελευθερίας με την περιοχή του διατηρητέου κτιρίου των «Κυλινδρόμυλων Καστρινάκη» και με το «Πάρκο Νεολαίας».

Γ. Για την απόδοση ενός χώρου με περιβαλλοντική απόκριση, με την εφαρμογή των γενικών αρχών-αξόνων του περιβαλλοντικού σχεδιασμού:

• Δημιουργείται μια συνεχής εδαφική επιδερμίδα, διάστικτη από διατρήσεις που θα υποδεχθούν φυτεύσεις χαμηλού και υψηλού πρασίνου, ενσωματώνοντας, σε μεγάλο μέρος, τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Τα φυτά που επιλέγονται αποτελούν γηγενή φυτά της Μεσογείου και βασικό στοιχείο της ταυτότητας του ελληνικού τοπίου.
• Οι επιφάνειες επιστρώνονται με υδοπερατά και ψυχρά υλικά, ως μια από τις συνθήκες παραγωγής βιοκλιματικού περιβάλλοντος. 

Η μελέτη στο σύνολό της επιχειρεί την ανάπλαση του συγκεκριμένου αστικού χώρου, κάτω από ένα συγκροτημένο αρχιτεκτονικό συντακτικό, με έντονο το οικολογικό, κοινωνικό και πολιτιστικό αποτύπωμα. 

Σχεδιασμός: Γεώργιος Δημόπουλος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ., Διδάκτωρ Mηχανικός Ε.Μ.Π.

Συνεργάτες: Β. Καραγιάννη και Φ. Καμέα